De vreemdeling – Albert Camus

 

Het ongelijk van Darwin?

Een vrije interpretatie van een belangwekkende uitspraak van Darwin kan zijn: hij die zich het best weet aan te passen heeft de grootste kans om te overleven. Dat is geen wet van Meden en Perzen. Teveel aanpassing kan zelfs het tegengestelde resultaat hebben, zo kan worden geconcludeerd uit het meesterwerk De vreemdeling van Albert Camus.

Het verhaal mag bekend worden geacht. Heel in het kort: de hoofdpersoon is Meursault. Hij raakt betrokken bij een gevecht waarmee hij persoonlijk niets van doen heeft. De vriend raakt gewond en heeft verzorging nodig. Een tegenstander van deze vriend komt hij even later tegen op het strand. Meursault verkeert door teveel zon en warmte in een niet bepaald heldere toestand. Hij acht zich bedreigd en pakt het pistool dat hij van de gewonde vriend heeft ontvangen en schiet de vermeende tegenstander dood. Meursault wordt gevangen gezet en berecht.

Het meest belangwekkende aan De vreemdeling is de hoofdpersoon. Meursault is niet in staat berouw te tonen, hij neemt de wereld om zich heen vooral feitelijk waar. Zelfs in de rechtszaal is hij meer bezig met de juistheid van de tenlastelegging dan met pogen er zo goed mogelijk vanaf te komen. Het zijn gedragskenmerken die zouden kunnen duiden op wat in dit tijdsgewricht als één van de vele verschijningsvormen van autisme kunt herkennen. In de jaren veertig van de vorige eeuw was je nog slechts een zonderling, zonder nadere duiding.

Onverschillige wereld

Over Meursault beweren velen dat hij onverschillig is. Dat moge zo zijn, maar hoe zit dat? Is het ook mogelijk om hem te zien als iemand die zich goed, te goed, heeft aangepast aan een onverschillige wereld? Want dat die wereld onverschillig is blijkt wel uit verschillende voorbeelden:

  • Meteen de eerste zin: “Vandaag is moeder gestorven. Of misschien gisteren, ik weet het niet. Ik ontving een telegram uit het gesticht: ‘Moeder overleden. Morgen begrafenis. Met leedwezen’. Daar is niets uit op te maken. Misschien was het gisteren.”
    Meursault kan hier niets uit opmaken, het is niet feitelijk genoeg. Maar is hij onverschillig of is dat degene die het kille bericht opstelt?
  • Zijn werkgever toont geen enkele vorm van empathie, sterker nog, Meursault voelt zich schuldig als hij verzuimt wegens de begrafenis.
  • De hoogbejaarde vriend van de moeder mag (!) de begrafenis bijwonen. Hoe hij de lange reis moet maken zoekt hij zelf maar uit. Niemand bekommert zich tijdens de voetreis om de bejaarde achterblijver.
  • Een buurtgenoot mishandelt zijn schurftige hond alsof het de gewoonste zaak van de wereld is.
  • Een ander mishandelt zijn vriendin en komt ermee weg.

Zomaar wat voorbeelden van een koude, kille en vooral onverschillige wereld. Het is de hoofdpersoon die zich aan die wereld heeft aangepast. De sleutelzin daarvoor, na een gesprek met zijn advocaat:

”Hij begreep mij niet en hij nam me dat een beetje kwalijk. Ik koesterde het verlangen hem te verklaren dat ik als iedereen was, precies als iedereen.”

Meursault past zich aan

Aan het slot verklaart Meursault het volgende:

“Alsof die geweldige uitbarsting van woede alle kwaad uit me had weggedreven, me leeg had gemaakt van alle hoop, zo gaf ik me tegenover deze nacht vol tekens en sterren voor het eerst over aan de tedere onverschilligheid van de wereld. Het gevoel dat zij zo gelijk was aan mij, mij zo verwant, deed me beseffen dat ik gelukkig was geweest en dat ik het nog altijd was.”

Zou uit deze zin niet evengoed geconcludeerd kunnen worden dat hij in het aangezicht van de dood zijn verzet staakt, zijn hoop laat varen en zich overgeeft aan de onverschilligheid van de wereld? Een onverschillige wereld die tijdens de rechtszaak vol afschuw reageert op het product dat diezelfde wereld heeft voortgebracht, omdat de bewoners van die wereld ongemerkt een spiegel wordt voorgehouden? Een wereld waaraan Meursault zich te goed heeft aangepast, zo goed dat hem dat fataal wordt?

Vele vragen waarop een eenduidig antwoord niet mogelijk is. Hoe dan ook, De vreemdeling van Camus is een boek waar je op vele manieren naar kunt kijken. Een boek dat je op elke leeftijd andere inzichten kan bieden. Dat zijn kenmerken van een literair meesterwerk, van toepassing op dit boek dat volkomen terecht de hemel in is geprezen.

De vreemdeling
Albert Camus
Roman
De Bezige bij
1999
Paperback
160
Adriaan Morrien
Share

Geef een reactie

Deze site gebruikt Akismet om spam te verminderen. Bekijk hoe je reactie-gegevens worden verwerkt.