Goede mensen – Nir Baram


Verraderlijke titel

Goede mensen van Nir Baram speelt zich af in de aanloop naar de tweede wereldoorlog en de beginjaren daarvan. Naarmate die inktzwarte periode verder achter ons komt te liggen wordt het steeds duidelijker dat de grens tussen “goed” en “fout” niet duidelijk is. Een dergelijke conclusie kon al worden getrokken na lezing van bijvoorbeeld het prachtige De vergelding van Jan Brokken of De duisternis tegemoet van Gitta Sereny. Nir Baram voegt daar in Goede mensen een dimensie aan toe door te laten zien dat er tijdens het nazitijdperk vergelijkbare omstandigheden waren in het communistische Rusland. Met vergelijkbaar vage en vervagende grenzen.

Thomas Heiselberg is een briljante maar onwaarschijnlijk naïeve marktonderzoeker. Door zijn brille komt hij terecht op een hoge positie bij een Amerikaanse onderneming die aan marktonderzoek doet. Opererend vanuit Duitsland zorgt Thomas ervoor dat deze onderneming  voet aan de grond krijgt in meerdere Europese landen. Maar het politieke tij zit niet mee. De Kristallnacht is een triest keerpunt. Privé en zakelijk krijgt hij nogal wat te verduren. Het brengt hem in een situatie waarin hij om te overleven zichzelf en zijn dierbaren verloochent.
In zijn kinderlijke onschuld doet hij daarna dingen waarvan hij meent dat hij daar goed mee doet. Hij bereikt het tegenovergestelde.

In Rusland komt Aleksandra (Sasja) Vajsberg in een onmogelijke situatie terecht. Zij verkeert in kringen van schrijvers en dichters die onder het vergrootglas liggen van de Russische machthebbers. Haar ouders en haar broertjes worden opgepakt en gedeporteerd. Sasja wordt voor het blok gezet: meewerken met het regime of de zekere dood van haarzelf en haar familie.

Beide personen moeten keuzes maken waarvan zij de gevolgen op dat moment niet kunnen overzien. Zij doen dat in de overtuiging dat zij er goed mee doen. Keuzes die ieder ander misschien ook wel zou hebben gemaakt in die omstandigheden.

Goede mensen is een verraderlijke titel. Nir Baram weet op overtuigende wijze de omstandigheden te schetsen waarin deze personen tot hun keuzes hebben kunnen komen. In zekere zin kun je er als lezer begrip voor opbrengen. De twee hoofdpersonen zijn geen intrinsiek slechte mensen, ze bedoelen het goed. Maar zij worden, door de door hen gemaakte keuzes, belangrijke instrumenten van uiterst verderfelijke regimes. Zij gaan behoren tot de bedenkers en uitvoerders van de verschrikkingen van destijds en zijn daar medeverantwoordelijk voor.
Goede mensen die verschrikkelijke dingen doen.

In zekere zin, hoewel van een andere orde van grootte, vergelijkbaar met Franz Stangl, de gewone man uit het eerder genoemde De duisternis tegemoet, die de verantwoordelijkheid krijgt over Sobibor en Treblinka.

Nir Baram heeft van Goede mensen een uiterst indringend boek gemaakt. De omstandigheden waarin de hoofdpersonen terecht komen zijn afschuwelijk. De keuzes die zij te maken hebben zijn onmogelijk. Het laat ook zien dat het aan het eind van het liedje geen zin heeft om jezelf en je principes te verloochenen. Ook dan kan het fout aflopen en dan ben je, naast al het andere, ook nog je zelfrespect kwijt.

Het hoogtepunt van het boek zijn de twee episoden waarin de persoonlijkheden van Thomas en Sasja worden ontleed, respectievelijk door de jeugdvriend van Thomas en de broer van Sasja. Dit gebeurt op ongeveer tweederde van het boek. De persoonlijkheden van de hoofdpersonen worden met een fileermes ontleed, briljant beschreven. Wat mij betreft had het daarbij kunnen blijven. Het laatste deel is, hoe mooi het ook is geschreven, niet veel meer dan dat de restanten van de persoonlijkheden ook nog eens door de gehaktmolen worden gehaald.
Hoewel het bepaald geen straf is om dat laatste deel te lezen, had Nir Baram zijn punt daarvoor al gemaakt.

Goede mensen is een uitermate belangwekkend boek dat op meesterlijke wijze toont met welke dilemma’s mensen te maken kunnen krijgen en daarbij beslissingen nemen die vele anderen ook zouden hebben genomen. Hoe fout ze ook uitpakken.

 

Goede mensen Boek omslag Goede mensen
Nir Baram
Roman
De Bezige bij
2012
Paperback
512
Hilde Pach

 

Thomas Heiselberg, een briljante en ambitieuze marktonderzoeker, zet in het Berlijn van de jaren dertig alles op het spel om succesvol te
worden. Een nieuw bewind is aan de macht in Duitsland en Thomas beseft dat hij zijn specifieke talenten moet inzetten om te overleven in het Derde Rijk.
Op datzelfde moment staat in Leningrad de jonge, joodse Aleksandra Vajsberg voor een onmenselijke keuze. Haar ouders zijn door de communistische machthebbers bestempeld als `vijanden van het volk en zijn hun leven niet meer zeker. Om haar broertjes dat lot te besparen, is Aleksandra gedwongen samen te werken met het regime dat haar familie bedreigt.
Aan de vooravond van de oorlog tussen Duitsland en Rusland denken Thomas en Aleksandra allebei dat ze een persoonlijke keuze maken, maar de gevolgen ervan zijn groter dan ze ooit hadden kunnen voorzien.
Goede mensen is een grootse roman waarin een van de duisterste periodes van onze geschiedenis centraal staat. Door de grote vertelkracht van Nir Baram en zijn diepgravende research is dit een uniek portret van twee gewone mensen in ongewone omstandigheden.

Share

Geef een reactie

Deze site gebruikt Akismet om spam te verminderen. Bekijk hoe je reactie-gegevens worden verwerkt.