Gemengde gevoelens
Het fenomeen autisme heeft in de afgelopen jaren steeds meer aandacht gekregen. Naast de meer vakgerelateerde non-fictie boeken zijn er heel wat romans verschenen met autistische mensen in de hoofd- of bijrol. Tegelijkertijd verschijnen er vrij veel boeken die een stoornis, ziekte of een psychologisch dan wel maatschappelijk probleem met een persoonlijk tintje als onderwerp hebben. Erik Jan Harmens combineert beiden in Pauwl.
De auteur heeft twee autistische kinderen. Zijn zoon heeft als meelezer aan Pauwl meegewerkt en hem waar nodig van advies voorzien. Het maakt van Pauwl een boek dat zeer herkenbaar is voor autisten en mensen die er (in)direct mee te maken hebben. Voor degenen die het niet of nauwelijks kennen is het zeer aan te bevelen omdat het een verklaring kan zijn voor bijzondere gedragingen en reacties.
De hoofdpersoon heet Paul, maar bij iedereen die deze naam uitspreekt klinkt het alsof de naam een extra letter bevat. Vandaar Pauwl. De midden dertiger woont in een klein gezinsvervangend tehuis, De Driemaster, met enkele medebewoners en drie vaste begeleiders. Paul leidt een leven volgens vaste regels en met vaste gewoonten. Dagelijks wordt hij om 05.30 wakker om nog een uur van de stilte te kunnen genieten voordat de dag aanbreekt met de bijbehorende impressies. Om 06.30 staat hij op, het begin van een vast ochtendritueel, uiteraard. En even uiteraard met zijn eigenaardigheden. Hij wil geen knellende kleding of riemen want hij wil zich geen rollade voelen die touwtjes nodig heeft om het vlees bij elkaar te houden, want.
“mijn vlees zit al bij elkaar”.
Hij is nogal op zichzelf maar met medebewoonster Carol heeft hij een band, ondanks dat hij een stuk ouder is (51,42 procent). Op geregelde dagen bezoekt hij zijn ouderlijk huis. Overzichtelijk, regelmatig en voorspelbaar, precies wat een autist nodig heeft. Met vaagheden, onduidelijkheden en vage begrippen als even, binnenkort en misschien kan hij niet omgaan.
“Wie dat soort woorden gebruikt, stuurt mij zonder zaklamp een mijn in.”
Zijn ritme wordt verstoord als hij zijn huisdier, baardagaam Wilfred, niet meer ziet. Hij raakt in de war en heeft geen tijd en rust voor het ochtendlijke toiletbezoek. Zomaar een dag uit zijn leven begint ontregelend en eindigt dramatisch.
Autisten hebben een sterke behoefte aan voorspelbaarheid en duidelijkheid. Autisme is een stoornis in de informatieverwerking, contact met de buitenwereld is er niet of verloopt moeizaam. Deze kenmerken zie je volop terug bij de hoofdpersoon. Bijzondere reacties, een sterke behoefte om zich af te zonderen en weinig vertoon van empathie. Het lijkt egocentrisch voor de buitenstaander, maar het is voor alles een noodzakelijke vorm van zelfbescherming.
Pauwl is geen verhaal met een plot. Het geeft wel een goed beeld van het moeizame leven van de hoofdpersoon, en laat goed zien hoe moeilijk het voor deze mensen is om zich staande te houden in een veeleisende maatschappij die steeds drukker en chaotischer lijkt te worden. In die zin is het alleszins geloofwaardig. Het heeft mij desondanks niet geheel kunnen overtuigen, daarvoor is het te veel vanuit één perspectief geschreven. De reacties van de mensen in zijn omgeving zijn te summier beschreven en maken het daardoor te eendimensionaal. Aan de andere kant past het wel bij een boek dat de wereld vanuit het perspectief vanuit een autist beschrijft.
Pauwl
Roman
Lebowski
2017
Hardcover
171
Paul (34, bijna 35) heeft autisme. Hij woont door de week in een woongroep en gaat om het weekend naar zijn moeder. In zijn woonkamer staat een terrarium met twee reptielen. Hij werkt bij de plantsoendienst en is stiekem verliefd op de 25 jaar jongere Carol.
Een van de reptielen at de plastic plant op en is nu dood, en de ander is kwijt. In het stadhuis, waar Paul van het toilet gebruik mag maken omdat hij niet op de Dixi wil, zijn de bordjes van de dames- en heren-wc omgedraaid, wat tot onverdraaglijke verwarring leidt. En dan spreekt iedereen zijn naam ook nog eens verkeerd uit.
Pauwl is een realistische, ontroerende en humoristische vertelling over de beperkingen én verrijkingen van een leven met autisme. Na Hallo muur schreef Erik Jan Harmens opnieuw een roman die rechtstreeks uit zijn ziel komt.
