Het fiasco – Imre Kertesz


Fascinerende aanvulling op zijn meesterwerk

Onbepaald door het lot is de roman die Imre Kertesz moest schrijven om te kunnen afrekenen met de jaren die hij tijdens zijn jeugd doorbracht in concentratiekampen. Het hoe, het waarom en de motivatie van dit meesterwerk heeft hij belicht in Het fiasco.

Het fiasco is een roman in een roman. Het eerste deel is nogal merkwaardig. Het gaat over een schrijver die bericht heeft gehad dat zijn roman is afgewezen. Dit zal ongetwijfeld Onbepaald door het lot betreffen, een roman die een moeizame weg tot aan publicatie heeft afgelegd. Hij weet niet wat hij moet. Verder schrijven wil hij eigenlijk niet, hij heeft gedaan wat hij vond dat hij moest doen. Helemaal nietsdoen is ook geen optie, bovendien wordt hij achter zijn vodden gezeten door zijn vrouw die kostwinner is. Zijn dagen vult hij met losse opdrachten, maar liever laat hij de dagen doelloos passeren.
Dit deel kent een heel opvallende stijl. De zinnen zijn lang en worden nog eens flink opgerekt door allerlei tussen haken geplaatste tussenzinnen. Het leestempo wordt hierdoor bijna ongemerkt net zo traag als de uren in het leven van de schrijver voorbijgaan.

De rest van Het fiasco gaat over Köves, een man die terugkeert uit “het buitenland”. Onmiskenbaar is deze persoon het alter ego van Kertesz, die op deze manier op zijn kenmerkende wijze zijn verblijf in de concentratiekampen bagatelliseert.
Na zijn terugkeer heeft hij moeite de draad van zijn leven op te pakken. Hij is initiatiefloos, het leven overkomt hem, hij lijkt haast wel een pion in een spel dat door anderen wordt gespeeld.

De gebeurtenissen en de gesprekken zijn vaak abstract en nauwelijks concreet, enigszins vergelijkbaar met sommige boeken van  Kafka. Een passage uit een gesprek met iemand die is ontslagen om dit te illustreren:

‘En u weet niet waarom?’ vroeg Köves, die zich deze keer niet zoals gewoonlijk met een kluitje in het riet liet sturen.
‘Natuurlijk weet ik dat,’ zei Berg op koele, gedecideerde toon en zelfs zijn ene wenkbrauw wat optrekkend, alsof hij ongeduldig werd door Köves’ onbegrip, ‘omdat men mij niet geschikt vond.’
‘Waarvoor niet geschikt?’ vroeg Köves, die intussen eveneens aan zijn maaltijd was begonnen.
‘Voor datgene waarvoor men me had uitgekozen,’ zei Berg, in zijn tweede taartje happend dat een chocoladekleur had. Uiteraard was het niet met echte chocola gevuld, er zat alleen iets in wat erop leek.
‘En waarvoor had men u dan uitgekozen?’ vroeg Köves, die in zijn verbijstering Bergs woordgebruik overnam.
‘Voor datgene waarvoor ik geschikt ben,’ antwoordde Berg met dezelfde natuurlijkheid als zo-even.
‘Waarvoor bent u dan geschikt?’ vroeg Köves koppig door.
‘Tja, weet u’ – Bergs gezicht kreeg een peinzende uitdrukking en hij staarde voor zich uit, alsof hij niet met Köves maar met zichzelf in gesprek was – ‘dat is de vraag. Waarschijnlijk overal voor. Om preciezer te zijn, voor alles wat je kunt bedenken, het doet er niet toe wat. Vermoedelijk heb ik niet het lef gehad om alles uit te proberen.’ 

Maar toch. Langzaam begint zich bij Köves een gevoel van urgentie te ontwikkelen. Het lukt hem niet zijn lethargie af te schudden en hij hoopt deze houding te overwinnen door het boek te schrijven dat hij moet schrijven.

Het fiasco sluit af met een vergelijking met Sysiphus. Onbepaald door het lot was zijn steen, maar in tegenstelling tot de mythologische figuur heeft Köves na voltooiing van zijn taak geen doel meer. Sterker nog: Köves beeldt zich in dat als hij Sysiphus zou zijn geweest hij een steen zou overhouden die steeds kleiner wordt met hetzelfde resultaat: een leven dat is volbracht voordat het is geëindigd.

Het fiasco is geen makkelijk boek. Af en toe snak je naar minder abstractie. Soms zou je de hoofdpersoon een hete peper in zijn achterste willen stoppen om hem in beweging te krijgen.
Dit boek moet je ook even laten bezinken om tot de conclusie te komen dat het een fraaie illustratie is van een leven dat door het verblijf in de concentratiekampen is mislukt voordat het heeft kunnen beginnen.

Het fiasco is een sterk werk dat een boeiende aanvulling is op Onbepaald door het lot, maar het ontbeert helaas wel de dramatiek, de zeggingskracht en de urgentie daarvan.

Het fiasco Boek omslag Het fiasco
Imre Kertesz
Roman
Van Gennep
2001
Paperback
381
Henry Kammer

 

Een oudere auteur staat voor zijn boekenkast. Zijn laatste roman is door de uitgever afgewezen. Hij denkt na. Zijn enige doel is nog éénmaal een boek te schrijven. Het fiasco is een roman in een roman. De schrijver neemt wraak op zijn personage - en laat dit opnieuw alle ervaringen doormaken die hij zelf heeft moeten doorstaan. Het is een roman over roem en mislukking. Is het fiasco wellicht de hoogst denkbare vorm van succes? Met deze roman over schrijverschap en geschiedenis, waarin de holocaust een sleutelrol vervult, heeft Kertész het meesterwerk geschreven dat hem bestempelt tot een van de belangrijkste Midden-Europese auteurs van de laatste halve eeuw.

Share

Geef een reactie

Deze site gebruikt Akismet om spam te verminderen. Bekijk hoe je reactie-gegevens worden verwerkt.