Het hout – Jeroen Brouwers

De ondraaglijke zwaarte van het kloosterleven
In de afgelopen jaren hebben de negatieve aspecten van het kloosterleven heel veel aandacht gekregen. Terecht, maar veel te laat. Jeroen Brouwers heeft dit verwerkt in zijn roman Het hout, waarin hij zijn kostschoolervaringen heeft gebruikt.

Eldert Haman belandt als leraar Duits in een Franciscaner klooster om te gaan lesgeven aan de bewoners van het jongensinternaat. In aanvang heeft hij de vrijheid om te gaan en staan waar hij wil en zijn vrije tijd brengt hij buiten de kloostermuren door.
Dit verandert als zijn fiets is verdwenen en hij noodgedwongen kost en inwoning geniet. Na enkele maanden wordt hij feitelijk gedwongen in te treden. Vanaf dat moment moet hij alles inleveren wat persoonlijk is, inclusief zijn vrijheid, en zijn naam wordt dan broeder Bonaventura.

Het hout begint in de fase dat hij uit zijn functie is ontheven en zijn bezigheden zich beperken tot toezicht houden. Hij doet dat met de ogen open en bij volle bewustzijn en wat hij ziet en ervaart is schokkend: sadisme, vernedering, mishandeling en seksueel misbruik zijn aan de orde van de dag. Bonaventura neemt vooral waar, kijkt niet weg, maar is te laf om ook maar iets aan de kaak te stellen.
Deze praktijken waren al aan de gang, maar nemen steeds ernstiger vormen aan als de Duitse broeder Mansuetus zijn intrede doet. Hij is naar het klooster gezonden om de toch al strakke teugels aan te halen en heerst vanaf het begin als een ware tiran. Kadaverdiscipline is het motto, verwijzingen naar het nog maar kort daarvoor geëindigde naziregime zijn voor de hand liggend.

Wegens ondraaglijke kiespijn krijgt Bonaventura toestemming om gedurende enkele weken eens per week een tandarts buiten het klooster te bezoeken. Hij ontmoet daarbij Patricia, een jonge weduwe. Zij worden smoorverliefd, maar de liefde is onmogelijk. Het kloosterleven verbiedt dat soort gevoelens omdat dat de religieuze beleving in de weg staat. In praktische zin is de liefde onmogelijk omdat het klooster een letterlijk en figuurlijk gesloten bolwerk is.
Toch ontspint zich vanaf dat moment een boeiend gevecht. Wat is sterker: de lokroep van de wereldse Patricia of de lafheid van Bonaventura die hem ervan weerhoudt zich los te rukken van zijn monastieke ketenen?

Het grootste deel van het boek speelt zich af in het hoofd van Bonaventura: zijn waarnemingen en gedachten zijn overheersend. Er is nauwelijks communicatie wat tot gevolg heeft dat er ook geen reflectie is op het doen en vooral nalaten van de hoofdpersoon.
Het maakt het tot een claustrofobisch en uitermate benauwend boek, welk effect nog eens wordt versterkt door het zeer gesloten kloosterleven met al zijn regels en beperkingen, dat geen enkele ruimte laat voor wereldse gedachten en belevingen.

Brouwers heeft Het hout vooral willen schrijven als aanklacht tegen de wantoestanden in de rooms-katholieke kerk. Hij is daarin zeer goed geslaagd: het sadistische, misdadige gedrag van de broeders wordt breed uitgemeten en de lafheid van degenen die niet of nauwelijks meedoen maar niet het karakter hebben om te opponeren, zorgt voor woede en walging.
Zijn stijl is indringend, het verhaal is meeslepend en zoals vaker speelt Brouwers een inventief spel met de lezer: de belangrijkste namen, zoals Eldert Haman (een belangrijk persoon in het apocriefe bijbelboek Esther), Mansuetus (mild, hoe ironisch!), Patricia (nobele) zijn waarschijnlijk niet toevallig gekozen.

Jeroen Brouwers heeft met Het hout een meesterwerk geproduceerd, een boek dat eenmaal gelezen nog lang zal bijblijven en die degenen die durven te beweren dat ze het niet hebben geweten voorgoed de mond snoert.

Het hout Boek omslag Het hout
Jeroen Brouwers
Roman
Atlas Contact
Oktober 2014
Paperback
282

 

Als tegenhanger van het overheersend protestante geschrijf in de huidige Nederlandse letteren is Het hout een 'katholieke' roman. In een door kloosterlingen geleid jongenspensionaat vindt in de jaren vijftig van de vorige eeuw seksueel misbruik, sadisme en vernedering plaats. De roman geeft een cynisch beeld van de misdaden en de hypocrisie in de roomse kerk, die heden nog de verontwaardiging en frustratie oproepen van wie er het slachtoffer van zijn geweest.

Share

Geef een reactie

Deze site gebruikt Akismet om spam te verminderen. Bekijk hoe je reactie-gegevens worden verwerkt.