Deprimerende klaagzang
Aan de oever van Rafael Chirbes is een testcase voor mensen die menen last te hebben van suïcidale neigingen. Als zij dit werk weten te voltooien en het is gelukt uit de buurt te blijven van touwen, hanenbalken en keukentrapjes dan kunnen zij het leven verder vast wel aan.
Esteban is de hoofdpersoon in Aan de oever. Zeventig jaar oud is hij als hij de balans opmaakt van zijn volkomen mislukte leven. Zijn kleine timmerbedrijfje is failliet. Hij heeft geen geld meer om zijn hoogbejaarde vader te laten verzorgen en doet dat noodgedwongen zelf. De banden met de rest van de familie zijn feitelijk verbroken. Zijn wereld is klein en benauwend, zijn voornaamste tijdverdrijf bestaat uit cafébezoek waar hij zijn vrienden, of wat daarvoor moet doorgaan, treft. Aan zijn uitzichtloze positie hebben enkelen van hen een bijdrage geleverd.
De gesprekken zijn lusteloos en staan bol van cynisme. Esteban gebruikt deze gesprekken als aanleiding om in gedachten terug te gaan naar wat ooit was, aan hoe zijn uiteindelijk miserabele leven is gelopen en om af te rekenen met ongeveer iedereen van wie hij het pad heeft gekruist en die naar zijn mening hebben bijgedragen aan zijn droevig lot.
Hij heeft op het verkeerde moment geïnvesteerd in vastgoedprojecten. Op de keper beschouwd volkomen kansloze projecten waarin geen zinnig mens zou investeren, maar waarin teveel mensen geld hebben gestoken, verblind als ze waren door het troebele uitzicht op gouden bergen, erin geluisd door vlotte jongens die vooral het beste met zichzelf voor hadden.
Wat Esteban ontbeert is zelfkritiek. Hij beschouwt zichzelf als een willoos slachtoffer, maar niemand heeft hem gedwongen de financiële dwaas uit te hangen. Niemand heeft hem gedwongen verliefd te worden op een vrouw die de benen nam zodra zich een beter alternatief aandiende in de persoon van een zogenaamde vriend.
Rafael Chirbes maakt het de lezer niet gemakkelijk. De teksten zijn compact, de alinea’s beslaan vaak meerdere bladzijden en de zinnen zijn lang, soms enorm lang.
Het verhaal zelf is ook niet makkelijk. De lezer moet behoorlijk aan de bak om er enige lijn in aan te brengen. De gedachten en overpeinzingen van Esteban zijn nogal willekeurig en impulsief, bijvoorbeeld gestuurd door terloopse opmerkingen van anderen.
Het is de vaardigheid en de fraaie stijl van Chirbes die de vele verhalen tot leven weten te brengen en je vasthouden als ware je vastgezogen in het drijfzand van een zompig moeras waaruit niet valt te ontkomen, een moeras dat in dit boek overigens als locatie prominent aanwezig is.
Maar de ambivalente gevoelens overheersen. Ondanks de fraaie stijl en het bijzonder interessante onderwerp is het niet echt een prettig boek. De alles overheersende somberheid zonder ook maar een sprankje positivisme, de wrokkige en cynische toon van de hoofdpersoon zorgen ervoor dat je het boek met een zucht van verlichting dichtslaat.
En toch is Aan de oever een belangrijk boek. Het laat goed zien wat de verwoestende gevolgen zijn geweest van de vastgoedcrisis in Spanje, maar het is spijtig dat dit verhaal wordt verteld uit het perspectief van een hoofdpersoon die zwelgt in zelfbeklag en slachtofferschap.
Aan de oever
Roman
Meridiaan
Oktober 2014
432
Eugenie Schoolderman en Arie van der Wal
Esteban had zich als jonge man een ander leven voorgesteld, maar is uiteindelijk toch in de meubelmakerij van zijn vader blijven hangen. Een klein familiebedrijf, zoals er vele zijn. Te laat investeert Esteban het verdiende geld in een bouwonderneming om zo een beetje te profiteren van de immense onroerendgoedhausse die al jaren aan de gang is. Maar de onderneming gaat failliet en daarmee ook de meubelmakerij.Het personeel komt op straat te staan. De verpleegster kan hij niet meer betalen, dus hij verzorgt zijn stokoude, dementerende vader zelf. Hoewel Esteban nog een vitale man is, is hij ook realistisch: hij is zeventig en heeft alles verloren wat in decennia was opgebouwd. Wat voor toekomst heeft hij nog?
