Afstandelijke kroniek over oorlogsgruwelen
Jiri Weil is een in 1900 geboren Tsjech die op jonge leeftijd aangetrokken werd door de communistische ideologie en naar Rusland verhuisde. Het bleef een eenzijdige liefde, zijn kritische blik zorgde ervoor dat hij nauwelijks werd geaccepteerd. Vlak voor de tweede wereldoorlog verhuisde hij terug naar Praag.
Zijn rol in de oorlog is in zekere zin bedenkelijk; niet echt een meeloper, maar zeker ook geen strijder tegen de Duitsers. Misschien kon hij niet anders en is het makkelijk om in retrospectief zijn rol zo te bezien, dat is in dit soort situaties altijd een dilemma. Hij bekleedde een functie die hem heeft behoed voor deportatie.
In dit boek beschrijft hij zijn rol indirect via een van de personages.
Mendelssohn op het dak begint met de oekaze van Heydrich die meent het beeld van Mendelssohn te hebben gezien op een dak. Hij veronderstelt dat dat een jood is en beveelt het beeld te verwijderen. Dit gaat op een heel stuntelige manier die tamelijk lachwekkende situaties oplevert. Wel wordt duidelijk dat de Duitsers zich vooral gedroegen als hersenloze uitvoerders van bevelen die soms volkomen zot waren, en daarnaast vaak wel verschrikkelijke gevolgen hadden voor de onderdrukte bevolking.
Dit is het eerste voorval dat wordt beschreven, daar is het boek naar vernoemd. Het speelt verder geen rol meer. Wat daarna wordt beschreven, in letterlijke zin, is het beklemmende leven in Praag gedurende de oorlog, de systematische uitroeiing van vooral joden, maar zeker ook de gevolgen van de deportaties. Goed voorbeeld hiervan is het leegroven van de verlaten huizen, de opslag van de roofbuit en hoe deze wordt verhandeld en soms binnen de kortste keren weer als roofbuit terugkomt in de magazijnen.
Vrijwel niemand weet de dodendans te ontspringen, de auteur is het wel gelukt. Hij heeft er 15 jaar over gedaan om de gruwelen in boekvorm weer te geven.
De toon van dit boek is die van een kroniek. Op zakelijke manier worden de verwikkelingen beschreven, soms ook op een laconieke en hier en daar zelfs luchtige toon, die af en toe doet denken aan die van De avonturen van de brave soldaat Schwejk, geschreven door Hasek, een tijdgenoot van Weil..
Het contrast met de verschrikkingen die de bevolking heeft moeten doorstaan, tot aan de meestal onvermijdbare dood door vergassing is groot. Dit contrast zorgt er wel voor dat de gruwelen heel hard aankomen, harder dan het geval zou zijn geweest als het boek een klagende toon zou hebben gehad.
Het is te danken aan de schrijver Philip Roth, die via een ander boek, HhhH van Binet, op het spoor kwam van deze roman dat dit boek na zoveel tijd weer is uitgegeven. Degene die zijn geinteresseerd in de rauwe realiteit van de oorlog moeten hem daarvoor heel dankbaar zijn. Het is goed dat ook dit prachtboek is herontdekt en heruitgegeven.
Mendelssohn op het dak
Oorlog
Cossee
2012
Paperback
272
Kees Mercks
Praag 1942. Julius Schlesinger heeft van de woedende Reichsprotektor Heydrich persoonlijk het bevel gekregen om het standbeeld van Mendelssohn uit de galerij van componisten op het dak van het concertgebouw te verwijderen. Maar de SS-officier heeft hoogtevrees en geen idee welk standbeeld dat van Mendelssohn is. Dus geeft hij twee Tsjechische werklieden opdracht om het beeld met de grootste neus omver te trekken.
Maar de mannen leggen het touw om de nek van Richard Wagner, de favoriete componist van Hitler! Schlesinger probeert zijn fout goed te maken met de hulp van een geleerde Jood. Maar eenmaal op het dak meldt Dr. Rabinovich dat hij geen verstand heeft van standbeelden, die volgens de Joodse traditie niet mogen worden gemaakt. En dat Felix Mendelssohn bij zijn geboorte gedoopt is en door hem dus niet als Jood wordt beschouwd. Maar Heydrich wil onmiddellijk resultaat zien...
Jiri Weil toont in zijn komische en droevige meesterwerk terloops de levenswandel van een aantal inwoners van de stad aan de Moldau. Het zijn indrukwekkende portretten van mensen die door onbegrijpelijk bestuur en extreem geweld uit hun dagelijkse routines worden opgeschrikt.
Mendelssohn op het dak, schreef de New York Times onlangs, 'behoort tot het beste wat over deze periode ooit is geschreven.' Vijftig jaar voor HhhH van Laurent Binet beschrijft Mendelssohn op het dak op een volstrekt originele en indrukwekkende wijze de Duitse bezetting van Praag waarvan Jiri Weil persoonlijk getuige was.
Ontdek meer van JKleest
Abonneer je om de nieuwste berichten in je inbox te ontvangen.