Interessant maar niet geheel consistent debuut
De verschijning van het debuut van Willem Frederik Hermans ging niet zonder horten en stoten. De tekst is geschreven in de oorlogsjaren. Het manuscript is aanvankelijk geweigerd door de bekende Geert van Oorschot, die het een decennium later alsnog uitgaf.
Maar de eerste verschijning was te danken aan een kleine uitgever die er wel wat in zag. Het scheelde overigens weinig of het was nooit uitgebracht. Het originele manuscript van Conserve was door nalatigheid van de uitgever zoek geraakt. Hermans had gelukkig nog een doorslag van de eerste versie maar zonder de daarna aangebrachte verbeteringen. Die heeft hij uit zijn hoofd weer toegevoegd. In 1947 zag de eerste druk alsnog het licht.
Conserve kent meerdere hoofdpersonen die om beurten de hoofdrol krijgen toebedeeld van de alwetende verteller Het zijn de zussen Onitah en Isabel, dochters in gegoede financiële omstandigheden. Daarnaast gaat het om Jerobeam, hun halfbroer en Ferdinand.
De zussen vechten om de aandacht van hun halfbroer en meer dan dat. Er is sprake van serieuze rivaliteit, want beiden willen de liefde van Jerobeam. Onitah doet dat tamelijk terughoudend maar lijkt wel de meest obsessieve van de twee. Isabel is een betere manipulator en weet haar rivale weggestopt te krijgen in een kliniek Jerobeam is antropoloog en verblijft circa tien jaar op een expeditie in Brazilië, zes jaar langer dan gepland, wat tot groot ongemak leidt bij de zussen. Ferdinand is een wees die is opgegroeid onder de hoede van een pastoor en die uiteindelijk via allerlei kronkelweggetjes eindigt als zenuwarts.
De wegen van deze vier kruisen elkaar als Onitah uit de weg moet worden gewerkt. Zij wordt tegen haar wil opgenomen in de kleine kliniek van Ferdinand. Onitah is obsessief geïnteresseerd in Egyptische religie, met name het balsemen spreekt haar aan. Zij wil haar lichaam, waar zij zonder terughoudendheid trots op is laten balsemen. De titel lijkt daarop betrekking te hebben. Maar niet alleen dat: een ander aspect daarvan is dat het is toegestaan om als broer en zus te huwen. Haar verhulde liefde voor haar halfbroer wordt haar fataal, maar zij vindt veel steun in haar speciale geloof..
Isabel en Jerobeam hebben vrij spel als het laatste obstakel uit de weg is geruimd. Het is hun moeder Naomi die de dood in wordt geholpen. Vanaf dat moment lijkt de hechte band te slijten. De aantrekkingskracht van hun relatie lijkt te lijden te hebben onder gebrek aan heimelijkheid.
Er gebeurt veel en van alles. Het uiteindelijke resultaat is dat ook de mannelijke hoofdpersonen in een kliniek terechtkomen. Alleen Isabel, de geboren manipulator, blijft dat lot bespaard.
Conserve is een opmerkelijk debuut van een dan nog erg jonge Hermans. Het is, ondanks diverse herdrukken en verschillende verbeterde versies, nog steeds een roman die niet erg consistent is qua stijl, toon en ritme. Het is een debuut dat gekenmerkt wordt door een teveel aan onderwerpen die niet altijd even goed worden uitgewerkt, een helaas bekend manco van debutanten. Hermans is nog zoekende maar laat al wel diverse glimpen zien van de kwaliteiten die in zijn latere werken tot volle wasdom komen.
Een aantal aspecten waarin de latere Hermans al valt te herkennen zijn de volgende.
- Het vervalsen van de werkelijkheid.
De pastoor vraagt de vijfjarige, toen nog Fernando, wat hij vindt van een crucifix. De jongen antwoordt:
“En, tenslotte maar voor de waarheid uitkomend: ‘Het is wel grappig om naar te kijken’, geen ogenblik bedacht de pastoor dat wrede indiaanse, misschien Spaanse cultuurgoederen hier stem konden hebben gekregen. In het missieblaadje kwam dan ook: ‘Ik krijg een gevoel van naderende zaligheid.’ “ - Over het verdwijnen van beschavingen en vergankelijkheid:
“Wat verdwijnen moet, verdwijnt. Waarom zou iemand het willen tegenhouden, als het toch gebeurt? Wie kent de namen van de mannen die er bij Alexander de Grote op aandrongen Persepolis niet te verwoesten? Heeft zich iemand wel bekommerd om de kunstschatten die toen verloren gingen? En vergeten niet zij die het verleden verheerlijken, dat die eens een even verwerpelijk heden geweest is als hun eigen heden?” - De vileine humor. Over een al wat oudere vrouw die luchtigjes is gekleed:
“Daarna ging zij zitten en bleef zolang mogelijk, de ene sigaret rokend uit een pijp twee voet lang, en vanboven ruime inkijk biedend op bekoorlijkheden die geen bijzonder solide indruk maakten”. - En een observatie van de gedwongen opgenomen Onitah:
“Als van honderd mensen er vijfennegentig krankzinnig zijn, dan zijn niet die vijfennegentig krankzinnig, maar de vijf die het niet zijn. Als er op de hele wereld maar één menselijk individu leefde, dan zou niemand kunnen uitmaken of hij krankzinnig was of niet.”
Al met al is Conserve een bijzonder interessant debuut. Niet zozeer omdat het als roman bijzonder geslaagd is, als wel omdat Hermans af en toe al laat zien waartoe hij in staat is.
Roman
De Bezige bij
November 2005
Hardcover
232
In zijn debuutroman Conserve neemt Willem Frederik Hermans ons mee naar de Amerikaanse Mormonenstad Salt Lake City, waar een fantastisch verhaal begint. De twee dochters van een rijke Mormoon Isabel en Onitah zijn verliefd op hun halfbroer Jerobeam. Onitah, de meest ingewikkelde van de twee, blijft onbevredigd en wordt waarschijnlijk daardoor waanzinnig. Zij meent, dat de religie van de Egyptenaren de ware is geweest. De Farao's trouwden immers met hun zusters.
Isabel gaat bij Jerobeam wonen. Een uit Midden-Amerika afkomstige half-indiaan Ferdinand, die het langs allerlei avontuurlijke wegen tot zenuwarts brengt, verschijnt in Salt Lake City en wordt verliefd op Onitah.
Ontdek meer van JKleest
Abonneer je om de nieuwste berichten naar je e-mail te laten verzenden.
Lijkt me juist heel interessant om te zien wat er al aanwezig was, maar nog niet in de ultieme vorm gegoten. Bedankt voor deze mooie recensie. Ben net De donkere kamer van Damokles aan het lezen.
Dat is het zeker! Bedankt voor het compliment, veel plezier met Damokles.