Ons feilbare denken, hoofdstuk 5 – Daniel Kahneman

Cognitief gemak
Ons feilbare denken is een belangwekkend werk van de psycholoog en Nobelprijswinnnaar Daniel Kahneman. Omdat het naar mijn mening toegevoegde waarde heeft om een werk als dit uitgebreider te behandelen dan romans zal ik per hoofdstuk een samenvatting maken. Dit kan nooit de gehele lading dekken, om het volledig te doorgronden is het noodzakelijk de tekst in zijn geheel tot je te nemen.

Wat vooraf ging
In eerdere hoofdstukken heeft Kahneman uitgelegd dat ons wakende brein twee manieren van denken gebruikt. Systeem 1 werkt min of meer automatisch en Systeem 2, vraagt gerichte aandacht en kost meer energie. Geconstateerd is dat het energieverbruik is af te meten aan een afname van het glucosegehalte. Wordt dat niet aangevuld dan neemt de discipline af en is men minder goed in staat rationele beslissingen te nemen.

Cognitief gemak
In normale wakende toestand monitort Systeem 1 continu, bijvoorbeeld op vertrouwdheid en veiligheid. Één van de doelen is beoordelen of Systeem 2 zich extra moet inspannen.
Bekende ervaringen, duidelijke weergave, geprimede ideeën, goede stemming zorgen voor een impuls op vergelijkbare gevoelens van gemak (bekend, waar, goed, moeiteloos).

De illusie van herinneringen
Woorden en namen die je eerder hebt gezien komen een volgende keer dat je ze tegenkomt bekender voor, ook al is het onzin of een fictieve naam. Je leest ze daardoor sneller dan “nieuwe” woorden en namen. Er is minder inspanning voor nodig, cognitief gemak.

De illusie van waarheid
“New York is een grote stad in de VS”. “Een kip heeft vier poten”. Uitspraak 1 wordt direct herkend als waar. Uitspraak 2 wordt als onwaar herkend, doch dat proces duurt langer dan bij de uitspraak “Een kip heeft drie poten”. De illusie is dat veel dieren vier poten hebben, maar ook dat kippenpoten vaak in verpakkingen van vier worden verkocht, waardoor die onjuiste uitspraak moeilijker als onjuist wordt herkend. Het associatieve brein zorgt daardoor voor een tragere herkenning van de onjuistheid, terwijl beide uitspraken even onwaar zijn.
De illusie wordt door Systeem 1 gegenereerd, Systeem 2 velt een oordeel.

Een overtuigende boodschap schrijven
Dat hoeft niet aan de inhoud te liggen. Vorm kan er sneller voor zorgen dat een boodschap overtuigend overkomt. Denk aan:

• Dik en rechtop gedrukt versus licht en schuin
• Hoog contrast tussen letters en papier. Hoe witter het papier hoe overtuigender het lijkt
• Ingewikkelde taal waar eenvoud volstaat werkt averechts
• Een aforisme op rijm werkt beter dan een niet rijmende variant

Spanning en inspanning
Uit testen is gebleken dat antwoorden op een vraagstuk als deze beïnvloed kunnen worden: “Als 5 machines 5 minuten nodig hebben om 5 producten te maken, hoelang hebben 100 machines dan nodig voor 100 producten”?
Keuze uit antwoorden 100 of 5.
Als deze vraag duidelijk leesbaar is dan is het aantal foute antwoorden groter dan als het vraagstuk onduidelijk te lezen is.

Het zogenaamde effect van het cognitieve gemak heeft vreemde en onvoorspelbare gevolgen en kan in voorkomende gevallen leiden tot een grotere kans op fouten dan bij grotere inspanning.