Ons feilbare denken, hoofdstuk 7 – Daniel Kahneman

Snel conclusies trekken
Ons feilbare denken is een belangwekkend werk van de psycholoog en Nobelprijswinnnaar Daniel Kahneman. Omdat het naar mijn mening toegevoegde waarde heeft om een werk als dit uitgebreider te behandelen dan romans zal ik per hoofdstuk een samenvatting maken. Dit kan nooit de gehele lading dekken, om het volledig te doorgronden is het noodzakelijk de tekst in zijn geheel tot je te nemen.

Wat vooraf ging
In eerdere hoofdstukken heeft Kahneman uitgelegd dat ons wakende brein twee manieren van denken gebruikt. Systeem 1 werkt min of meer automatisch en monitort continu en beoordeelt of systeem 2 zich extra moet inspannen. Systeem 2 vraagt gerichte aandacht en kost meer energie. Geconstateerd is dat het energieverbruik is af te meten aan een afname van het glucosegehalte. Wordt dat niet aangevuld dan neemt de discipline af en is men minder goed in staat rationele beslissingen te nemen.

Dubbelzinnigheden negeren en twijfels onderdrukken
Neem een zin als: Ann liep naar de bank. Het is de context die bepaalt welke betekenis je aan het woord bank hecht. Denk je aan een huiskamer dan zorgt het intuïtieve Systeem 1 ervoor dat je aan een meubelstuk denkt. Ben je net met geld in de weer geweest dan zorgt dat Systeem ervoor dat je aan een bankgebouw denkt. Die keuze wordt automatisch gemaakt, zonder dat je je bewust bent van de dubbelzinnige betekenis.

Dit kost minder energie dan dat je telkens bewust moet nadenken over welke uitleg van toepassing is, Systeem 2.

Een bias voor geloven en bevestigen
Latere testen bevestigen die intuïtieve beoordeling. Een onlogische zin als “Vissen eten snoep” als voorbeeld. In eerste instantie zie je het beeld voor je (Systeem 1). Dat je even later beseft dat het niet klopt is te danken aan Systeem 2. Maar dat kost wel meer moeite.

Een interessante test als voorbeeld. Mensen moesten onlogische zinnen als juist of onjuist beoordelen. Zonder afleiding ging dat meestal goed. Een vorm van afleiding, zoals het hardop tellen van getallen, zorgden voor veel meer fouten. De energie die Systeem 2 kost bleek  ontoereikend om onlogische zinnen in twijfel te trekken.

Quote: “Er zijn aanwijzingen dat mensen eerder geneigd zijn ongegronde, overtuigende boodschappen te geloven wanneer ze moe en uitgeput zijn.”

Het halo-effect
Ook zo’n vorm van “gemakzucht”. Kahneman geeft als voorbeeld de Amerikaanse president. Kun je je vinden in zijn beleid dan ben je sneller geneigd om andere aspecten van die persoon positief te waarderen, ook die aspecten die je bij een andere president wellicht minder positief of zelfs negatief zou waarderen.

(Denk ook aan bijvoorbeeld verliefdheid: alles lijkt aanvankelijk mooi en leuk, ook die eigenschappen die je bij een andere persoon zou verafschuwen. Vergelijkbare effecten kun je hebben bij je favorieten in sport, kunst en dergelijke, naar wie je anders, bevooroordeeld,  kijkt)

Het psychologische effect van de eerste indruk is evenmin niet te onderschatten. Weer een voorbeeld.
Alan is intelligent / kritisch / jaloers
Ben is jaloers / kritisch / intelligent
Dezelfde eigenschappen maar in een andere volgorde. In de meeste gevallen wordt Alan positiever beoordeeld omdat de positieve eigenschap bij hem eerst wordt genoemd en de andere daardoor een andere waarde krijgen.

What you see is all there is (WYSIATI)
Systeem 1 vertrouwt op snelle conclusies. Op de vraag of iemand een goede leider zal zijn, gekoppeld aan de eigenschappen slim en sterk is men snel geneigd om ja te antwoorden. Daarbij slaat men een stap over, namelijk de vraag te beantwoorden aan welke eigenschappen die leider zou moeten voldoen. Als even later zou volgen dat die mogelijke leider ook corrupt en wreed is dan tellen die eigenschappen minder zwaar en is de mening gevormd op basis van de eerstgenoemde eigenschappen.

Kahneman: “WYSIATI faciliteert de creatie van samenhang en de ervaring van het cognitieve gemak dat ons een bepaald feit als waar doet aannemen”
Andere aspecten daarvan:

  • Overmoed: men verzuimt er rekening mee te houden dat belangrijke informatie kan ontbreken. (Tunnelvisie, vooringenomenheid)
  • Framing: Vleeswaren met omschrijving 90% vetvrij worden als gezonder ervaren dan met de omschrijving bevat 10% vet. Het is hetzelfde.
Share

Geef een reactie

Deze site gebruikt Akismet om spam te verminderen. Bekijk hoe je reactie-gegevens worden verwerkt.