Gloed – Sándor Márai


Ontleding van universele en tijdloze thematiek

Soms moet je sterven om erkend te worden. Sándor Márai overleed in 1989. Na zijn dood werd Gloed in 1992 opnieuw uitgebracht. Het was het begin van zijn postume roem: veel van zijn werken zijn sindsdien opnieuw onder de aandacht gekomen. Met terugwerkende kracht wordt hij nu erkend als één van de grootste schrijvers van de twintigste eeuw.

Gloed kent drie fases. Het begint met een brief die de hoofdpersoon Henrik, een bejaarde generaal, ontvangt. Konrád, zijn vroegere vriend, kondigt zijn bezoek aan. Na eenenveertig jaar komt het tot een weerzien tussen de vrienden van weleer.

De tweede fase begint met de blik op het schilderij van zijn moeder. Henrik gaat in gedachten terug naar zijn jeugd, met name de periode waarin hij bevriend is (geraakt) met Konrád. Het is een vriendschap van twee tegengestelde karakters die desondanks bijzonder hecht is. Henrik is een kind van welgestelde ouders, iemand die midden in het leven staat en daar volop van geniet. Konrád komt uit een arm gezin, hij is introvert, kunstzinnig. Vooral Konrád is zich bewust van het standsverschil, hij beseft dat hij zijn mogelijkheden te danken heeft aan Henrik en diens ouders.

Het derde deel is het gesprek na het diner. Hoewel gesprek, het is vooral een lange monoloog van Henrik, een toespraak waaraan hij eenenveertig jaar heeft kunnen werken, de periode die is verstreken sinds het plotselinge vertrek van Konrád. Een monoloog waarin hij de achtergronden van die gebeurtenis belicht, de redenen probeert te doorgronden, naar zijn mening welteverstaan. Een mening die hij wil toetsen om zekerheid te krijgen over wat er is gebeurd tussen de vrienden en de rol die de vrouw van Henrik, Krisztina, daarin had, hun motieven te doorgronden, de waarachtigheid van (hun) vriendschap en passie te toetsen.

In Gloed komen veel thema’s aan de orde. Vriendschap en passie, maar ook verraad, ontrouw, wraak, berusting. Het is soms ook een tamelijk genadeloze analyse, bijvoorbeeld over de manier waarop de twee zich hebben gedragen ten opzichte van Krisztina. Had dat anders gekund, anders gemoeten, gesteld dat zij in staat waren geweest anders te handelen dan zij hebben gedaan?

De opbouw van Gloed is mooi afgewogen. Elke fase krijgt precies de juiste hoeveelheid aandacht. De eerste twee zijn een opmaat naar waar het in feite om draait, het eenzijdige gesprek. Een gesprek dat minutieus en onontkoombaar toewerkt naar de beantwoording van twee vragen, cruciale vragen, die eenenveertig jaar hebben moeten wachten op antwoord.

Het gesprek is niet alleen inhoudelijk interessant. De wijze waarop het wordt gevoerd geeft weer hoe de verhouding tussen de twee vrienden destijds moet zijn geweest. Henrik overheerst, geeft Konrád nauwelijks ruimte. Diens geringe aandeel in het gesprek is wel van groot belang, de paar zinnen die hij uitspreekt zijn voor de waarde van het gesprek even relevant als de urenlange (bijna) monoloog van Henrik.

Dat Gloed speelt in de eerste helft van de twintigste eeuw is voor het onderwerp en de thematiek onbelangrijk. De sfeer en het tijdsbeeld spelen maar een geringe rol. Dat maakt van Gloed een verhaal van alle tijden, met een universele en tijdloze thematiek. Het enige minpunt is dat de auteur deze waardering niet bij leven in de verdiende mate heeft mogen genieten.

Gloed Boek omslag Gloed
Sándor Márai
Roman
Wereldbibliotheek
April 2000
Paperback
156
Mari Alfoldy

Een oude generaal krijgt op een dag een brief waarin een vriend van lang geleden, Konrád, zijn komst aankondigt. Dat is voor Henrik, de generaal, een schok. Van jongsaf waren zij onafscheidelijk, ondanks hun verschillende achtergrond en afkomst. Tot Konrád plotseling verdween, niet lang na Henriks huwelijk met de mooie Krisztina. Het bezoek van Konrád - na 41 jaar - brengt een stroom van prachtige en pijnlijke herinneringen bij de generaal op gang.

Henrik en Konrád delen een geheim met een bijzondere kracht, 'een kracht die het weefsel van het leven verschroeit als een kwaadaardige straling, maar aan het leven tegelijk een spanning, een verhoogde temperatuur geeft'.
Eén avond, één nacht duurt de ontmoeting van de twee oude mannen. Hun laatste gesprek is een duel zonder wapens, en veel wreder. Met mededogenloze openhartigheid praten zij over passie en vriendschap, over waarheid en leugen. Wat is er 41 jaar geleden gebeurd? En was het verhaal van Konrád onvermijdelijk?

Het verhaal wordt verteld met een rust en overtuigingskracht waar je als lezer van schrikt. Diepe indruk maakte het boek op pers én publiek in Italië en Duitsland. Die Zeit noemde het 'een literaire sensatie', de Corriere della Sera 'een boek van tijdloze schoonheid' en Willem Kuipers schreef naar aanleiding van de Duitse vertaling in de Volkskrant een juichende bespreking waarin hij het had over 'een onvergetelijk boek'.

Share

Geef een reactie

Deze site gebruikt Akismet om spam te verminderen. Bekijk hoe je reactie-gegevens worden verwerkt.