Een zuil van rook – Denis Johnson


Weergaloze oorlogsroman over Vietnam

Het begint met de moord op Kennedy in 1963 en het eindigt met de hoopgevende, herhaalde boodschap in 1983 van een zendelinge: “Allen zullen gered worden”. Die periode daar tussenin wordt beheerst door het nationale trauma van de Verenigde Staten, de mislukte oorlog in Vietnam en de gevolgen daarvan. Het wordt op zeer indrukwekkende wijze beschreven in Een zuil van rook van Denis Johnson.

De inleiding is meteen fascinerend en gruwelijk tegelijk. Een nog niet nuchtere militair schiet in de Vietnamese jungle een aap uit de boom en heeft er meteen spijt van als de aap huilt en siddert voor de naderende dood. Het zou symbool kunnen staan voor die oorlog: een impulsieve daad met vooral zinloos geweld en onschuldige slachtoffers. Of zoals een hoofdrolspeler zegt over de rol van Amerika:

“Nee. De Amerikanen gaan niet winnen. Ze vechten niet voor hun vaderland. Ze willen alleen goed zijn. Om goed te zijn hoeven ze alleen een tijdje te vechten en daarna te vertrekken”.

Een zuil van rook kent negen hoofdstukken. Elk jaar van 1963 tot en met 1970 en een afsluitend hoofdstuk dat in 1983 speelt. Het boek kent heel wat personages, de broers Houston die vlak voordat ze op het criminele pad belanden een afslag nemen richting Vietnam, de zendelinge Kathy Jones die vooral met de gevolgen van de gruwelen te maken krijgt, de Vietnamezen Nguyen Hao en Trung Than die hopen op een goede toekomst door loyaal te zijn aan de Amerikanen, Skip Sands, een tamelijk karakterloos typetje dat dienst neemt omdat zijn oom daarop aanstuurt. Die oom is Kolonel Sands, misschien wel de meest aansprekende figuur uit het boek. Cynisch, hard en meedogenloos, iemand die de bombardementen op Japan heeft uitgevoerd als onderdeel van de Flying Tigers, wiens reputatie bijna mythische proporties lijkt aan te nemen.

Maar misschien is de Vietnamoorlog wel de echte hoofdpersoon. Een fenomeen met een geheel eigen dynamiek, met een zichzelf versterkende ontwikkeling van verloedering, verraad, verruwing en amoreel gedrag, met sporadisch nog wat restjes menselijk gedrag. Een ambivalente houding die blijkt uit dit citaat:

“Ze gooiden handgranaten in deuropeningen en bliezen onwetende boeren de armen en benen van het lijf, ze redden jonge hondjes van de hongerdood en smokkelden ze onder hun overhemd mee naar huis in Mississippi, ze brandden hele dorpen plat en verkrachtten jonge meisjes, ze stalen jeepladingen medicijnen om de levens van weeskinderen te redden”.

Een gruwelijke oorlog die zijn eigen hooglied kent, één van de drijfveren van de genoemde kolonel, een doel dat hij nastreefde, namens Amerika:

“Een zuil van rook rees uit boven de ark, als een Libanon ceder. Hij bracht zo’n prachtig parfum over de wereld dat de landen uitriepen: “Wie is zij, die daar komt uit de woestijn als een boom van rook, in een wolk van wierook en mirre, in een geur van kostbare kruiden?””

Het wekt de schijn van goede bedoelingen maar het liep even anders. Het werd een smerige oorlog die Amerika een diepe val liet maken in een morele afgrond.

Verwacht geen plot in Een zuil van rook. Het is vooral een veelomvattend epos, met een breed scala van gebeurtenissen, hoofd- en bijrolspelers, een boek dat vooral een sfeer, een beeld wil schetsen, wil laten zien waartoe het menselijk tekort kan leiden. Een gore oorlog die traumatiserend is geweest voor vele betrokkenen, een trauma dat niet meer is weggegaan, en dst misschien nog wel werd versterkt door de houding van de overheid die de jonge militairen die de hel hebben overleefd als paria’s behandelde, zo blijkt uit het imposante laatste hoofdstuk.

Door die veelomvattendheid, de variatie en de fragmentatie van de gebeurtenissen is het lastig om greep op Een zuil van rook te krijgen. De af en toe weerbarstige stijl van Johnson maakt dat ook niet makkelijker. Misschien moet je dat ook niet proberen en je simpelweg laten meeslepen om aan het slot te kunnen concluderen dat je een boek over de Vietnamoorlog hebt gelezen dat zijn weerga niet kent.

 

 

 

 

Een zuil van rook Boek omslag Een zuil van rook
Denis Johnson
Roman
Anthos
2008
Paperback
659
Bart Meelker, Maarten Polman

 

Een zuil van rook is het verhaal van Skip Sands – spion–in–opleiding –, betrokken bij de psychologische oorlogsvoering tegen de Vietcong – en strijdend tegen de rampen die hem worden aangedaan door zijn beroemde oom, een oorlogsheld en in kringen van de Inlichtingendienst alleen bekend als ‘de kolonel’.

Het is ook het verhaal van de broers Bill en James Houston, die rechtstreeks vanuit de woestijn van Arizona midden in een oorlog belanden vol opzettelijke miscommunicatie en waanvoorstellingen.

Share

Geef een reactie

Deze site gebruikt Akismet om spam te verminderen. Bekijk hoe je reactie-gegevens worden verwerkt.