Bezonken rood – Jeroen Brouwers


Memorabele confrontatie met het verleden
Jeroen Brouwers heeft een deel van zijn kinderjaren doorgebracht in de Indonesische jappenkampen. Zijn moeder en hij overleefden, doch na het zien van een film over dit kamp kon er geen sprake meer zijn van een normale moeder – zoonrelatie. Naar aanleiding van haar overlijden schreef hij Bezonken rood, een korte terugblik in romanvorm op die jaren. Het laat enig licht schijnen op een vooral donkere bladzij, een deel van de geschiedenis dat altijd in de schaduw is gebleven van de gebeurtenissen en ervaringen in Nederland.

Omstreden?
Bezonken rood is niet door iedereen met gejuich ontvangen. Vooral met Rudy Kousbroek (Het oostindisch kampsyndroom) is een polemiek gevolgd over het waarheidsgehalte van de gebeurtenissen. In het kort komt het erop neer dat Kousbroek twijfels heeft over de betrouwbaarheid van datgene wat Brouwers zich herinnert en beschrijft. Brouwers sloeg terug en lijkt de strijd op punten te hebben gewonnen. Behalve van Kousbroek zijn er verder nauwelijks dergelijke kritieken vernomen.

Ten prooi aan sadisten
Brouwers was nog maar een peuter van een jaar of vijf toen hij met zijn moeder, zusje en oma in het kamp terechtkwam. Zijn vader werd ergens anders ondergebracht. Wat daar is gebeurd beschrijft hij door de ogen van een kind dat nog nauwelijks benul heeft van wat er om hem heen gebeurt. (In die zin kun je je wel afvragen of Brouwers alles wel zo heeft kunnen ervaren als hij in Bezonken rood beschrijft of dat andere bronnen hem een handje hebben geholpen.)

Wat de gevangenen moesten doormaken is onmenselijk, de jappen gingen als beesten tekeer. Vrouwen werden mishandeld, gemarteld en verkracht, met en zonder aanleiding. Urenlang stilstaan in de brandende zon zonder water, wie omviel werd gedood. Kikkersprongen maken tot voorbij de uitputting, stoppen was geen optie want de dood volgde onherroepelijk. Vrouwen werden seksueel misbruikt door de bewakers. De creativiteit van de sadisten was schier onuitputtelijk.

Zijn moeder overleeft ternauwernood. Het kind ziet hoe de vrouw wordt vernederd en gemarteld, tot er nauwelijks meer iets menselijks aan haar te ontdekken valt. De oorlog eindigt net op tijd doch niet zonder leed: de uitgehongerde gevangenen worden gedwongen om het voedsel van hulpinstanties te vernietigen, een gruwelijke afscheidsgroet van de kampcommandant. De schoft wordt trouwens enkele maanden later ter dood veroordeeld.

De ogen van een kind
Het kind ziet veel, registreert veel maar begrijpt lang niet alles. Het kijkt zelfs enigszins geamuseerd toe als de vrouwen, naakt, gedwongen worden tot kikkersprongen. De gruwel van de verkrachtingen dringt nauwelijks tot hem door. Het maakt van Bezonken rood een enigszins verwarrend verhaal. De beschrijvingen zijn soms nogal feitelijk, de emotie komt vooral over via de familieleden, het kind heeft zelf nog niet de vermogens om de impact te kunnen begrijpen.

Op latere leeftijd is dat anders maar Brouwers kan zijn moeder niet meer vereren zoals hij voor de oorlog deed. Haar schoonheid is vernietigd en hij kan niet meer van haar houden. Zelfbescherming? Hoe dan ook, hij was genoeg gekwetst, hij wilde dat niemand hem meer zou kunnen kwetsen. Hij zette zijn gevoelens uit. Slachtoffer van het kampsyndroom.

Conclusie
Bezonken rood is een bijzonder indringend verhaal. Wat de vrouwen te verduren hebben gehad, het sadisme en de ongevoeligheid van de jappen, het is niet te bevatten. Dat zo’n periode een kind voorgoed beschadigt is onvermijdelijk en de reactie van de auteur in een latere fase van zijn leven daardoor ook. Bezonken rood kan misschien wel worden gezien als een postuum eerbetoon aan de moeder die na het kamp nooit meer de moeder kon zijn die zij daarvoor was, een verhaal dat hij moest schrijven om de woede om te zetten in woorden.

Bezonken rood Boek omslag Bezonken rood
Jeroen Brouwers
Roman
Atlas Contact
1981
E-boek
152

 

Samen met zijn moeder bracht Jeroen Brouwers zijn kleuterjaren door in het Japanse interneringskamp Tjideng op Java. In de roman Bezonken rood heeft hij op aangrijpende wijze zijn herinneringen verwerkt aan deze periode uit zijn jeugd. Bezonken rood werd door de critici vrijwel unaniem lovend besproken, verscheen in twaalf landen in vertaling en werd in 1995 in Parijs bekroond met de prestigieuze Prix Fémina Etranger.

Share

Geef een reactie

Deze site gebruikt Akismet om spam te verminderen. Bekijk hoe je reactie-gegevens worden verwerkt.