De telescoop van Schopenhauer – Gerard Donovan


Prachtig, onvergetelijk verhaal
De telescoop van Schopenhauer: probeer vijftig jaar in de tijd te reizen en kijk dan door een omgekeerde telescoop naar jezelf, om met de wijsheid van achteraf, beslissingen in het nu te nemen. Dat is de kern van het gelijknamige boek van Gerard Donovan. De vraag komt aan de orde tijdens het langdurige gesprek tussen de twee hoofdpersonen.

Het is een ijskoude novemberdag in een onbestemde plaats. Er is een oorlog gaande die deze plaats inmiddels heeft bereikt. Een man, in het dagelijks leven bakker, wordt gedwongen om een grote, diepe kuil te graven in de bevroren grond. Een andere man, de leraar, voegt zich bij hem en kijkt toe.

Tussen de twee komt een gesprek op gang dat vooral filosofisch van aard is, zoals de nogal abstracte discussie over wat een gat is. Theorieën van Locke en Hume worden besproken. Geschiedenis komt ook aan bod, zoals de meedogenloze strijd van Djengis Khan, evenals krijgskunst zoals De kunst van het oorlogvoeren van Sun Tzu.

De leraar heeft veel kennis van deze onderwerpen. Tot zijn grote verrassing weet de bakker en minstens net zo veel van. Met als verschil dat de leraar levenservaring heeft opgedaan, hij staat midden in het leven. De bakker heeft de wijsheid vooral uit het diepgaand bestuderen van boeken.
De fysieke positie van de twee heren illustreert dat. De leraar staat onbeschut in de ijskoude wind en voelt de omstandigheden aan den lijve. De bakker graaft zich in, naarmate de kuil dieper wordt is hij steeds meer beschut.

Op de achtergrond is er een sinistere dreiging. Het weer tekent de sfeer. IJzige kou, donkere wolken, invallende duisternis. In die omstandigheden worden per vrachtwagen mensen aangevoerd die achter een hek gevangen worden gezet. Je kunt op je klompen aanvoelen wat hen te wachten staat.

De discussie spitst zich langzaam maar zeker toe op “goed en kwaad”. Volgens de bakker is de mens van nature een moordenaar en hij vindt dat het kwaad als begrip wordt overschat:
“De meeste moorden zijn heel gewoon. Je raakt eraan gewend. De gewone wereld bleef draaien, de wereld van mensen zoals ik. Ik wilde zeggen dat het kwaad, wat mensen als u het kwaad noemen, vaak een kwestie van overleven is.”

De telescoop van Schopenhauer komt ter sprake. Daarna volgt een fictief proces, misschien wel het hoogtepunt van De telescoop van Schopenhauer. De twee gesprekspartners spelen verschillende rollen in wat moet doorgaan voor een proces, zoals een rechter, aanklager, verschillende getuigen. Een creatief en vernuftig hoogstandje.
Hoe zal de geschiedenis over hen oordelen?

De telescoop van Schopenhauer is als wijn die moet rijpen. Tijdens het lezen beleef je veel plezier aan de gesprekken en de onderwerpen die aan bod komen, ondanks dat met name het filosofische wel een tikkeltje oppervlakkig blijft. Een moreel oordeel vellen over met name de bakker valt niet mee. Is er niet in zekere zin begrip op te brengen voor wat hij doet en laat, met het comfort van de wijsheid achteraf?

Direct na voltooiing bleef de mening aanvankelijk steken tussen goed en heel goed. Nu, een paar dagen verder, zijn verschillende aspecten meer op hun plaats gevallen en tendeert mijn oordeel steeds meer naar het positieve.
Het is een verhaal dat je niet snel vergeet. De sfeertekening is subliem, de opzet is geraffineerd. De conclusie kan niet anders zijn dan dat De telescoop van Schopenhauer een bijzonder mooie en onvergetelijke roman is.

De telescoop van Schopenhauer Boek omslag De telescoop van Schopenhauer
Gerard Donovan
Roman
Ailantus
2010
Hardcover
318
Marion Op den Camp


Het is oorlog, het sneeuwt en het is ijskoud. Vrachtwagens met menselijke lading rijden af en aan. Een eenvoudige dorpsbakker graaft een gat, terwijl een leraar toekijkt. De leraar hoort de bakker uit. Wat weet hij over geschiedenis, wat over filosofie, en wat kan hij hem vertellen over liefde? De leraar lijkt de situatie onder controle te hebben als het graf verder wordt uitgediept. E?n cruciale vraag wil de leraar nog aan de bakker stellen: leeft zijn vrouw nog en waar is ze? Realiseert de leraar zich dat zijn wijsheid hem niet helpt en dat als de duisternis valt een van hen niet meer leeft? Donovan weet de grote abstracties van oorlogen ver van huis te vertalen naar een confrontatie tussen twee mannen. De menselijke details kruipen onder de huid en maken de spanning in elke zin voelbaar. Net als in Julius Winsome maakt Gerard Donovan emoties tastbaar en zet hij een absoluut geloofwaardig kunstwerk neer.

Share

Geef een reactie

Deze site gebruikt Akismet om spam te verminderen. Bekijk hoe je reactie-gegevens worden verwerkt.