De kellner en de levenden – Simon Vestdijk


Vreugdevol weerzien
Het is al enkele decennia geleden dat ik kennismaakte met De kellner en de levenden van Simon Vestdijk. Het was één van die boeken die ik voor mijn literatuurlijst heb gelezen en één van de weinige die mij is bijgebleven. In hoofdlijnen dan. Het spookte al jaren door mijn hoofd dat ik het wilde herlezen en het is er eindelijk van gekomen. Hoe zou het zijn, zo veel jaren later?

Het verhaal
Op een avond worden twaalf flatbewoners, die elkaar allen kennen, meegenomen door een paar zwijgzame agenten. Ze tasten volkomen in het duister over de achtergrond daarvan. Tijdens de rit begint het grote gissen. Ze komen aanvankelijk terecht in een bioscoop en sommigen vermoeden een publiciteitsstunt. Het verblijf aldaar is tijdelijk en ze komen uiteindelijk terecht in een zeer groot stationsgebouw. Ze zijn bepaald niet alleen, het wemelt van lotgenoten. Er blijken lieden voor te komen die al enkele eeuwen geleden zijn overleden. Men wordt opgesplitst in groepen die elk een halve eeuw omspannen. De twaalf blijven bijeen.

Het is wachten tot het hun beurt is om vervoerd te worden. Waarheen blijft in het ongewisse. Toch sijpelen er wel wat geruchten door. De aartsengel Michael speelt een belangrijke rol in het geheel en het vermoeden begint te ontstaan dat dit weleens om het laatste oordeel zou kunnen gaan en dat de twaalf in een voorportaal van het hiernamaals vertoeven.

In de wachtruimte kunnen zij zich laven. De bedienende kellner lijkt meer te weten. Zij vragen om water en krijgen wijn. Het moet de lezer wel gaan dagen wie die kellner dan wel is. Hij beantwoordt af en toe vragen, maar laat ook veel onduidelijkheden bestaan. Hij houdt zich gedeisd, bevreesd als hij is voor de ober, Leenderts, die verdacht veel trekjes van de duivel heeft.

Tijdens het wachten gebeurt van alles maar één van hen, de acteur Haack is het vage gedoe beu. Hij gaat op onderzoek uit, wil Michael zien te vinden en wil te weten komen wat zich op perron 500 afspeelt, verboden terrein. Hij wordt veel wijzer en weet op een vreemde manier weer terug te keren bij zijn reisgenoten. Hij besluit ter plekke schoon schip te maken en beveelt de anderen aan ook hier hun zonden op te biechten. Het wordt een spektakel met allerlei sappige roddels.

Uiteindelijk weten zij met hulp weg te komen, een soort ontsnapping. Dan komen zij Leenderts tegen. Dan begint de scène die wellicht het belangrijkste is van De kellner en de levenden, het belangrijkste thema komt hier aan bod. Het is nog niet het einde; de twaalf vervolgen hun weg en na een hallucinerende tocht komen zij weer thuis aan.

Personages
De kellner en de levenden draait om veertien personages. De twaalf levenden, de kellner en Leenderts. Het is duivelskunstenaar Vestdijk wel toevertrouwd om in korte tijd vertrouwd te raken met elk personage. Ogenschijnlijk terloopse karakterschetsen en typerende kenmerken maken de personages stuk voor stuk herkenbaar.

Thematiek en symboliek
De kellner en de levenden is niet eens een erg dik boek. Toch barst het uit zijn voegen van de overstelpende hoeveelheid symboliek en thematiek. Als je alles zou willen duiden en beschrijven zou dat een apart boek verdienen. Enkele voorbeelden.

  • Van begin tot eind is er religieuze symboliek en zijn er verwijzingen. Aartsengel Michael met zijn attributen, het laatste oordeel, althans het voorportaal daarvan, de kellner die in plaats van water wijn schenkt, de strijd tussen goed en kwaad, de verlokkingen van het kwaad, standvastigheid in het geloof en nog veel meer.
  • De twaalf beginnen aan een avontuur dat in ongewisheid doet denken aan dat van Josef K. uit Het proces van Kafka.
  • De dynamiek van groepsprocessen. De twaalf zijn aanvankelijk niet erg hecht, op enkele onderlinge verbindingen na. Het is een nogal heterogeen gezelschap. Gaandeweg zie je dat de verschillen kleiner worden, er ontstaat iets waardoor er een soort groepsgevoel groeit. Het is vooral het ongewisse avontuur en de onzekerheid die daaraan bijdraagt.
  • De ultieme test: hoe standvastig is de mens en is hij bestand tegen verlokkingen, zelfs als er gedreigd wordt met gruwelijke martelingen als men er niet voor bezwijkt.

Het is te veel om op te noemen.

Mijn mening
Hoe is het weerzien bevallen? De vrees was er dat het zou kunnen tegenvallen, dat de tijd de herinnering te veel heeft opgepoetst. Dat valt reuze mee, sterker nog: het boek heeft wederom enorm veel indruk gemaakt, maar er is wel meer herkenning voor verschillende hiervoor genoemde facetten. Als puber ontgaat je vermoedelijk veel van hetgeen De kellner en de levenden tot zo’n rijk boek maakt. Doch, ook nu is niet alles even goed te duiden, met gebrek aan religieuze kennis als voornaamste oorzaak. Het is niet anders; er blijft voldoende over.

Terwijl je in huidige tijdsgewricht omkomt in de boeken die ontzettend dik zijn, doch veelal met een verhoudingsgewijs geringe symbolische en thematische inhoud, laat grootmeester Vestdijk zien dat het ook anders kan. De volheid van het relatief dunne De kellner en de levenden is omgekeerd evenredig aan dat van vele bakstenen die nu worden uitgebracht.

 

 

De kellner en de levenden Boek omslag De kellner en de levenden
Simon Vestdijk
Roman
Meulenhoff
1952
E-boek
284


Op een vredige avond worden twaalf mensen - bewoners van een flatgebouw in een van Nederlands grote steden - door de politie uit hun huis gehaald en gedwongen in een soort touringcar plaats te nemen. Na een rit door de nachtelijke stad worden zij afgezet aan de ingang van een groot bioscooptheater, waar een tamelijk rommelige organisatie bezig is aan een groot aantal mensen kaarten uit te reiken. Allen moeten zich op een bepaald sein in het theater begeven en de weg volgen die door middel van cijfers op hun kaarten is aangeduid. Wanneer dit sein wordt gegeven en de twaalf flatbewoners - onder wie een kind, een emerituspredikant, een tandarts, een toneelspeler en een oude dame - zich op weg begeven, blijkt het theater de ingang tot een bizarre doolhof te zijn. Voor hen is dit theater het beginpunt van een ongehoorde reis en na veel twijfel en vreemde avonturen beseffen zij allengs, dat ook voor hen, die toch niet gestorven zijn, de Dag des Oordeels is aangebroken.

Share

Geef een reactie

Deze site gebruikt Akismet om spam te verminderen. Bekijk hoe je reactie-gegevens worden verwerkt.