Verfrissende kijk op economie
Tijdens twee verschillende festivals heb ik twee keer een presentatie bijgewoond van Tomáš Sedláček. Overdonderend, indrukwekkend, leerzaam en amusant, de man lijkt voor het podium geboren. Toch is zijn stiel een andere: econoom, universitair docent en onderdeel van diverse toonaangevende (Europese) instanties. De economie van goed en kwaad is gebaseerd op een proefschrift dat niet is goedgekeurd. Dat oordeel heeft er niet aan in de weg gestaan dat het inmiddels een toonaangevend boek is, bekroond met verschillende prijzen en dat een bestseller is geworden in zijn geboorteland Tsjechië.
Economen zijn geneigd om hun vakgebied erg serieus te nemen, een serieuze wetenschap die in staat is om de wereld in modellen te vangen en daardoor begrepen kan worden. Sedláček denkt daar anders over. Economie is volgens hem eerder vooral een cultureel fenomeen, dat op de keper beschouwd slechts een verhaal is, gebaseerd op onbewijsbare fundamenten.
Om zijn standpunt duidelijk te maken neemt hij in het eerste deel de lezer mee op een lange reis die begint met het Gilgamesj epos, dat gedateerd wordt op ongeveer 2100 voor Christus. Volgens de auteur is dat het eerste verhaal waarin een economisch principe aan de orde komt: arbeidsverdeling. De virtuele reis voert verder langs de Griekse heerschappij, met name de filosofen, en eindigt via tussenstops in onder andere de middeleeuwen in het hier en nu. Tijdens elke stop laat hij zien dat economie een eigenschap is die onlosmakelijk is verbonden met het mens-zijn, en niet pas bestaat sinds bijvoorbeeld The wealth of nations, de economenbijbel, geschreven door Adam Smith of de Fabel van de bijen van Mandeville, een andere inspiratiebron voor economen.
In het tweede deel van De economie van goed en kwaad belicht hij zijn standpunten en trekt hij conclusies. Zonder al te veel te verklappen zijn enkele conclusies de moeite van het vermelden waard. Economie was ooit vooral een kwestie van ethiek, doch dat is verleden tijd. Een vergelijkbare conclusie trokken de auteurs van Waarom vuilnismannen meer verdienen dan bankiers, dat wat dit betreft verwantschap vertoont met het werk van Sedláček.
Economie is een pseudo–wetenschap, vergelijkbaar met en uitgegroeid tot een vorm van religie die regeert met de onzichtbare hand van de markt, een schip zonder moreel kompas, een gebouw dat bij elke serieuze test, zoals “onverwachte” economische crises, in elkaar dondert. In tegenstelling tot exacte wetenschappen zoals natuurkunde.
Hij tast ook zelf de fundamenten aan. Zo legt hij dat Adam Smith veel meer (economisch) moralist dan zijn reputatie doet vermoeden. Wie daarover meer wil weten doet er goed aan diens werk The theory of moral sentiments te lezen, wat je eigenlijk wel zou moeten lezen om een compleet beeld te krijgen van de filosofie van Smith..
Het eerste deel gaat soms erg diep in op het verleden en historische denkbeelden en gebeurtenissen. Niet altijd even interessant, doch overwegend wel zeer de moeite waard. Het is het onmisbare fundament voor het tweede deel, dat een vergelijkbare diepgang kent doch meer boeit, het is concreter en iets minder hoogdravend van toon.
De economie van goed en kwaad is een boek dat tot nadenken aanzet. Leerzaam, veelal interessant, bij vlagen humoristisch, het verschaft een frisse blik op het vastgeroeste economische denken van de laatste decennia. Het is hoopgevend dat het geluid dat de moraal weer onderdeel moet worden van het economisch denken steeds vaker klinkt. De bijdrage van Sedláček hieraan kan niet genoeg op waarde worden geschat, mede door zijn optredens waarin dezelfde boodschap doorklinkt.
De economie van goed en kwaad
Non-fictie
Scriptum
4 mei 2015
E-boek
400
Raymond Gijsen
In De economie van goed en kwaad bekijkt Sedlácek zijn vakgebied door een volstrekt nieuwe bril en daagt hij ons uit tot een volstrekt nieuwe kijk op de wereld. De economie is een wetenschap, een waardevrij wiskundig onderzoek, wordt vaak beweerd. Maar voor Sedlácek is de economie iets van onze cultuur, een product van onze beschaving. ‘Zelfs het meest doorwrochte wiskundige model,’ zegt hij, ‘is op de keper beschouwd een verhaal, een parabel, onze poging om de wereld waarin wij leven op een rationele manier te doorgronden.’
Om de overtuigingen die ten grondslag liggen aan de economie te begrijpen, stapt hij over de gebruikelijke piketpaaltjes rond het vakgebied heen en vindt economie in mythen, religie, theologie, filosofie, psychologie, literatuur en film. Hij kijkt naar het Gilgamesj-epos en het Oude Testament en naar het ontstaan van het christendom, naar zowel Descartes als Adam Smith en de consumptiedrang van de Fight Club. In zijn spannende, postmoderne stijl stelt hij prangende ‘meta-economische’ vragen over niets minder dan de ziel van de economie.
In wat kenners beschouwen als een indrukwekkende stap voorwaarts in de ‘humanomie’ stelt Sedlácek de wijsheid van filosofen en dichters boven de strikte wiskundige modellen van het menselijk handelen. Met zijn baanbrekende benadering verandert hij onze manier van denken over de economie en de manier waarop wij economische waarde berekenen.
Ontdek meer van JKleest
Abonneer je om de nieuwste berichten in je inbox te ontvangen.