Leugens en verwarring
Zo af en toe loop je tegen een boek aan dat bedrieglijk gemakkelijk wegleest maar dat na voltooiing nog uren door je hoofd blijft spoken. Een goed voorbeeld daarvan is F van Daniel Kehlmann, die doorbrak met Het meten van de wereld. De auteur die afwisselend in Berlijn en Wenen woont heeft al een paar serieuze prijzen gewonnen, zoals De Candide-prijs en de Thomas Mann-prijs. Zijn boeken zijn al in bijna 50 landen in vertaling uitgebracht.
F is een opvallende titel. Het is de eerste letter van de achternaam van de belangrijkste personages. Het is letter zes uit het alfabet: er zijn evenveel relevante personages, het boek bestaat uit zes hoofdstukken, één van de hoofdpersonen is verslaafd aan de Rubik kubus, een zesvlak. De F zou ook gemakkelijk voor fraude kunnen staan, in het Engels voor fake. Of voor fatum.
Het eerste en het laatste hoofdstuk is een alwetende verteller aan het woord. F begint met een bezoek van vader Arthur, een schrijver zonder succes, met zijn drie zoons aan een hypnotiseur. Tot zijn afgrijzen wordt Arthur gevraagd op het podium te komen. Hij gaat, met tegenzin. Het is een vreemde sessie; hij krijgt een boodschap mee die hem doet besluiten zijn leven radicaal om te gooien. Het resultaat is een boek dat wel succes heeft, Mijn naam zij niemand. Er is een link naar Odysseus, inderdaad. Het speelt een repeterende rol in het verdere verloop.
We maken een sprong in de tijd. In drie afzonderlijke hoofdstukken komen de (half)broers aan het woord. Als eerste Martin. Inmiddels is hij priester, en wat voor één. Zijn gelovigheid is een farce. Hij heeft een hekel aan zijn werk. Contacten met de gelovigen verafschuwt hij, brieven laat hij liefst onbeantwoord, bij het uitdelen van de hostie gruwelt hij van het fysieke contact. Als de vragen van gelovigen te moeilijk worden heeft hij maar één antwoord: “Het is een mysterie”.
Vervolgens komen de tweelingbroers, halfbroers van Martin, aan het woord. Eric is een oplichter, Ponzifraude is zijn verdienmodel. Zijn kaartenhuis stort in als de bankencrisis op gang komt. Iwan is de andere broer. Hij is een niet succesvol schilder, onder eigen naam mislukt hij. Desondanks slaagt hij erin om met schilderwerk een goed belegde boterham te verdienen. Maar ook zijn handelswijze stinkt.
Tussendoor is er een merkwaardig, raadselachtig hoofdstuk waarin via ouders, vooral vaders en vaders daarvan enzovoort, ver wordt teruggegaan in de tijd.
De verwikkelingen aan het slot zijn stof tot nadenken. De hypnotiseur komt weer aan de beurt doch in een andere rol, en de ban waarmee F begint lijkt dan te worden verbroken.
F is een verhaal over waarheid en leugens, een ingenieus spel met de werkelijkheid. De broers leiden een leven vol leugens. De spaarzame ontmoetingen die zij met elkaar hebben komen in verschillende hoofdstukken, met wisselende perspectieven, aan bod. De weergave daarvan doen de nodige twijfels rijzen over de betrouwbaarheid van de broers als verteller.
Kehlmann maakt weinig woorden vuil aan beschrijvingen. Integendeel, op achteloze, haast terloopse wijze laat hij zien hoe de broers in elkaar zitten. Eric als voorbeeld: als kind is hij bang voor tunnels, liften, en donkere ruimtes. Als volwassene zijn die angsten doorontwikkeld en hij bevecht ze op zijn eigen manier. Hij leidt het leven van een grote meneer, maar zonder de context van zijn ogenschijnlijke succes is hij een angsthaas die zich nauwelijks staande weet te houden.
Priester Martin vlucht in vraatzucht en in de afleiding van de Rubik kubus.
F bevat ook de nodige beeldspraak. In het eerste hoofdstuk verhaalt vader Arthur over de vliegkwaliteiten van de condor, op verschillende plaatsen wordt naar vliegtuigen verwezen. Het is de opwaartse druk die ervoor zorgt dat deze kunnen blijven vliegen, dezelfde opwaartse beweging die de broers in hun leven doormaken. Wat de gevolgen zijn als die opwaartse druk wegvalt laat zich eenvoudig raden.
De stijl van Kehlmann is verraderlijk lichtvoetig en soepel. Ogenschijnlijk is het een eenvoudig verhaal over een stelletje bedriegers, het is gezichtsbedrog. Kehlmann speelt een spel met het tijdsverloop en laat niet na om de mogelijkheden die het opvoeren van een tweeling met zich meebrengt maximaal uit te buiten, met de nodige verrassende wendingen en humor.
F is een roman die gemakkelijk leesbaar doch niet gemakkelijk te doorgronden is. De onbetrouwbaarheid van de vertellers, het verhaal achter het verhaal, het spelen met tijdsverloop zijn enkele factoren die ervoor zorgen dat je nog lang na voltooiing teruggrijpt op het boek om een poging te doen om te achterhalen hoe dingen in elkaar zitten.
Het is net de kubus van Rubik, moeilijk oplosbaar en toch blijf je het proberen.
F
Roman
Querido
2013
Hardcover
317
Gerda Meijerink
Arthur Friedland heeft drie zonen. Martin, een katholieke priester die waarlijk niet gelooft; en de identieke tweeling Eric en Iwan. De een is een diep in de schulden zittende financieel adviseur, die lijdt aan visioenen, de ander een mislukt schilder die naam krijgt met het vervalsen van een uitgerangeerde meester. Er lijkt vooralsnog niets aan de hand, totdat de schimmige mannen plots voor een afgrond komen te staan. Een moment van onachtzaamheid, een misstapje, een onbeduidend toeval en wat zo gevreesd werd, wordt waar.
F is een virtuoze roman, vol verwisselingen en geheimzinnigheid, die draait en draait met de werkelijkheid en wat zich daarachter af kan spelen.
Daniel Kehlmann zal ‘n ontdekking zijn voor mij! Plaats F op mijn lijst, dank voor de goede recensie, Jan!
Graag gedaan! Ik lees van anderen dat zijn boek Het meten van de wereld erg goed is. Naar zijn meest recente boek Tijl ben ik ook zeer benieuwd, die wil ik binnen niet al te lange tijd gaan lezen.