Negen vertellingen van absurdistische schoonheid
De Canadese Margaret Atwood (1939) heeft in 2014 negen vertellingen gebundeld. Zij noemt het bewust vertellingen en niet verhalen omdat verhalen waar kunnen zijn. Vertellingen zijn fictie, altijd. Dat sommige van deze vertellingen in Het stenen Matras fictie zijn behoeft geen toelichting, van andere is het goed om te weten dat het fictie is. Deze doen heel realistisch aan en zouden zomaar gebeurd kunnen zijn of nog kunnen gebeuren.
Als je zou moeten zoeken naar een overkoepelend thema in Het stenen matras dan ligt het voor de hand om ouderdom en vergankelijkheid te noemen. Je zou kunnen verwachten dat er dan een sfeer hangt van melancholie, droefenis over het verlies van lichamelijke en geestelijke vaardigheden. Niets van dat al; de toon is eerder licht ironisch, met een zekere afstandelijke, soms dodeljke, spot schrijft Atwood over de hoofdpersonen en hun wederwaardigheden.
De bundel is enigszins onevenwichtig opgebouwd. De eerste drie vertellingen kunnen goed los van elkaar worden gelezen, ware het niet dat zij wel met elkaar samenhangen. Mooie verhalen over een inmiddels bejaarde schrijfster die een incidenteel succesverhaal heeft geproduceerd; een soort fantasyverhaal dat “uiteraard“ niet serieus kan worden genomen. Haar toenmalige man deed daar nogal kleinerend over; enige jaloezie zal hem niet vreemd zijn geweest. Hun wegen hebben zich gescheiden en toch lijken hun levens zich wel min of meer parallel te hebben afgespeeld.
De volgende drie vertellingen zijn echt losstaande vertellingen. Ook weer mooi van stijl maar sommige hebben een einde dat je niet eens halfopen kunt noemen. Het is een matig middenstuk dat de opmaat vormt naar de drie vertellingen die boven de voorgaande uit steken.
De dode hand houdt van je: als het een roman zou zijn dan zou het een sleutelroman kunnen zijn. Het gaat over vier samenwonende studenten, drie mannen en een vrouw. Eén van hen, Jack, loopt achter met de huur. In plaats van te betalen komen zij overeen om een contract op te stellen waarin wordt bepaald dat hij een boek schrijft en de opbrengsten daarvan over hun vieren worden verdeeld. Het boek wordt een onverwacht groot succes. Jack had er rijk van kunnen worden, ware het niet dat het contract levenslange geldigheid heeft. Het verhaal drijft het viertal uit elkaar; het is te herkenbaar. De rol die de dode hand in deze vertelling speelt is een briljante vondst!
De titelvertelling, Het stenen matras, zou zomaar waar gebeurd kunnen zijn. Een oude dame treft op een cruise naar het ijskoude noorden een man die haar tijdens de schooltijd vreselijk heeft vernederd. Zij krijgt de ultieme kans op wraak.
Het slot wordt gevormd door De oudjes in de fik. Een angstaanjagend visioen van mensen die het nodig achten om bejaarden uit te roeien. Geen toegevoegde waarde meer, ze kosten geld en moeten als “parasitair hout” worden vernietigd. Ook weer prachtig geschreven, het is te hopen dat het fictie blijft.
Margaret Atwood schrijft prachtig, ze heeft een sublieme stijl en haar taalgebruik is creatief en fantasierijk. Ze verstaat de kunst om over de vervelende kanten van ouder worden te schrijven zonder dat er een grauwsluier over de vertellingen komt te hangen. De beste vertellingen uit Het stenen matras maken mij nog nieuwsgieriger naar haar andere werk dan ik al was!
Het stenen matras
Verhalen
Prometheus
2015
Hardcover
287
Lidwien Biekmann
In Het stenen matras voert Margaret Atwood ons mee naar negen raadselachtige werelden, waarin we kennismaken met eigenzinnige personages en de manier waarop ze hun turbulente leven in eigen hand nemen.
Op een stormachtige winteravond komen we een fantasy-auteur tegen die net weduwe geworden is en die begeleid wordt door de stem van haar overleden man. We zien een oude dame met het syndroom van Charles Bonnet die contact probeert te maken met de kabouters die ze steeds meent waar te nemen, terwijl een recent gevormde groep populisten bijeenkomt om haar bejaardenwoning in de as te leggen. In het noordpoolgebied wordt wraak genomen vanwege een misdaad die lang geleden gepleegd is, en een vrouw met een genetische afwijking wordt aangezien voor een vampier.
Atwood waagt zich in een hedendaags fabelachtig schaduwland dat ze eerder verkende in haar gerenommeerde roman Alias Grace. Het stenen matras is een klassieke Atwood: bloedserieus en speels tegelijk, geschreven met een enorme inventiviteit en gitzwarte humor.
Ontdek meer van JKleest
Abonneer je om de nieuwste berichten in je inbox te ontvangen.