Beate en haar zoon – Arthur Schnitzler

Omstreden en gerespecteerd

Arthur Schnitzler geldt als één van de belangrijkste Oostenrijkse schrijvers van het fin de siècle. Zijn werk zorgde destijds vaak voor ophef, eerder om de thematiek dan om zijn kwaliteiten als schrijver. Hij werd geroemd om zijn psychologisch inzicht en niet door de minsten. Zo was hij goed bevriend met Sigmund Freud die zich ooit zou hebben afgevraagd hoe Schnitzler intuïtief de kennis etaleert die Freud zich pas na moeizame arbeid heeft verworven.
Beate en haar zoon stamt uit 1913 en werd door de moraalridders van toen zeer bekritiseerd: katholieke critici spraken een banvloek uit. Nu het na ruim een eeuw eindelijk (!!) in een prima vertaling van Jef Rademakers is uitgebracht door Uitgeverij Aspekt kunnen ook Nederlandstalige lezers kennis nemen van deze fraaie novelle.

Opflakkerende lustgevoelens

Beate is sinds ongeveer vijf jaar weduwe en brengt met haar zoon Hugo de zomer door op het Oostenrijkse platteland, aan een meer. De herinneringen aan haar overleden man komen nog geregeld bovendrijven. Zij houdt de boot af voor een advocaat die een toenaderingspoging doet, ze heeft geen behoefte aan een nieuwe relatie. De enige liefde zie zij kan geven is voor haar zeventienjarige zoon bestemd.

Dan veranderen de omstandigheden. Haar zoon blijkt de aandacht van een oudere vrouw te hebben getrokken. Beate stapt op haar af, zij wil Hugo voor zichzelf houden en kan nog niet wennen aan de gedachte dat hij het liefdespad gaat bewandelen. Zij komt van een koude kermis thuis. Het prachtig beschreven verbale duel met haar concurrente verliest zij.
Van meer betekenis is de logeerpartij van een vriend, Frits, leeftijdgenoot van Hugo. Omdat Hugo vaak op pad is zijn Beate en Frits vaak alleen in huis. Er ontwaakt iets in Beate en wat dan volgt is onvermijdelijk.

Dramatisch keerpunt

Hugo en Beate gaan ieder op in hun eigen amoureuze verwikkelingen. Tot Beate op een avond een gesprek tussen Frits en een vriend afluistert. De jongemannen hebben het over hun veroveringen en uiten zich nogal laatdunkend en beledigend. Beate schaamt zich kapot. Als vervolgens Hugo thuiskomt in een bijzonder neerslachtige stemming omdat ook hij een vernederende ervaring heeft moeten ondergaan neemt Beate een dramatische beslissing.

Mooie stijl, beeldend en suggestief

In Beate en haar zoon is Beate de verteller. Je maakt mee hoe zij last krijgt van wat zij zelf als een ziekte beschouwt. Het lijkt wel of alle mannen amoureuze bedoelingen hebben. Zij lijkt er meer van te maken dan het is, maar het gevolg is wel dat het bij haar een en ander losmaakt. Het is maar de vraag hoe realistisch haar kijk op de wereld is. Dat geldt dan evenzeer voor hoe zij de afwezigheid van Hugo ervaart. In gedachten speculeert zij volop, maar hoe betrouwbaar is dat? Het fijne ervan zullen wij niet weten.

De beschrijvingen van de omgeving zijn prachtig, dat geldt sowieso voor de stijl van Schnitzler. Hij heeft oog voor detail en toont inderdaad aan dat hij gevoel heeft voor de psyche, vooral van die van Beate. Schnitzler laat ook veel ruimte voor suggestie, wat vooral aan het slot heel sterk is.

Zoals gezegd is ook Beate en haar zoon lang omstreden geweest. Dat past wel bij de toenmalige tijdgeest. Mannen konden hun gang gaan; ook Schnitzler zelf had een uitbundig liefdesleven, ook tijdens en na zijn huwelijk. Voor vrouwen was dat heel anders. Zij werden niet geacht seksuele gevoelens te hebben. Dan is een boek als dit vloeken in de kerk. Het einde doet daar nog een schepje bovenop. De suggestie, of iets meer dan dat, die daar wordt gewekt zou vermoedelijk ook nu door sommigen met enig ongemak worden ontvangen.

Beate en haar zoon is een prachtige en zeer interessante novelle en nodigt absoluut uit om meer van deze schrijver te willen lezen!

Meer informatie over dit boek: