Buiten de orde – Tomas Espedal

Onmogelijke liefde

Het is niet voor niets dat in het eerste hoofdstuk van Buiten de orde van Tomas Espedal  wordt verwezen naar de historische briefwisseling tussen Abélard en Héloïse. Het gaat over een onmogelijke liefde die geen stand kan houden, anders dan in de brieven die zij elkaar sturen. Het is het thema van deze roman van deze Noorse auteur die in eigen land al heel wat prijzen heeft weten te winnen.

Een ongewone en een onmogelijke liefde

De hoofdpersoon in Buiten de orde is een man van 48. Over zijn jeugd komen we niet veel meer te weten dan dat hij tijdens een vakantiebaantje in een fabriek tot de conclusie kwam dat hij niet wilde werken. Het smerige en afstompende fabriekswerk past hem niet. De dagelijkse sleur valt hem dan al zwaar. Over het vroege opstaan en het ochtendritueel:

“We kleedden ons aan met de bewegingen van de dag daarvoor”

En even later:

“We waren machines voordat we bij de machines waren”

Hij wordt schrijver maar er lijkt niet veel uit zijn handen te komen. Hij ontmoet een actrice,  Agnete, die hem fascineert, de aantrekkingskracht is wederzijds. Zij dumpt haar partner voor hem maar als hij een paar maanden nodig blijkt te hebben om bij haar in te trekken wijst zij hem de deur. Zij is degene die personen in de steek laat of laat wachten, niet andersom. Het zet de toon voor wat uiteindelijk toch uitmondt in een huwelijk.
Het duurt niet lang. Zij overlijdt door een ongeneeslijke ziekte en hij blijft achter met de zorg voor een kind.
Dan ontmoet hij Janne. Op een feest tijdens de jaarwisseling slaat zomaar de vlam in de pan. Geholpen door de nodige alcohol en andere stimulerende middelen gaan de remmen los en volgt een vurige vrijpartij. Ze blijven bij elkaar maar er is wel een dingetje: het leeftijdsverschil, de verklaring van de titel.
Na zes jaar verlaat zij hem, plotsklaps. Het verdere contact verloopt schriftelijk. Inderdaad, zoals bij Abélard en Héloïse. De liefde gaat niet over, in zijn geval dan, en hij concludeert:

“Jij zegt einde, maar de liefde zal niet eindigen”

Overeenkomsten met Knausgard, maar ook verschillen

Tijdens het lezen van Buiten de orde is het bijna onontkoombaar om te vergelijken met Knausgard. Er zijn stilistische en thematische overeenkomsten en ook de hoofdpersoon vertoont vergelijkbare trekjes. Espedal evenwel schrijft wat rauwer, bondiger en hij is uitbundiger in het beschrijven van de emoties. De vrijpartij aan het begin is behoorlijk intens beschreven, de verliefdheid van de hoofdpersoon neigt soms wel erg naar het (te) lyrische. In de fase waarin de hoofdpersoon zijn verdriet verwerkt lijken de woorden welhaast op kogels uit een mitrailleur.
Maar net op het moment dat je bijna genoeg krijgt van de uitbundig beschreven emoties volgt er weer een bijzonder mooie passage. De manier waarop Espedal beschrijft hoe de man nadat hij is verlaten ineens een oude man is geworden is bijzonder fraai, om maar wat te noemen.

Espedal heeft weinig woorden nodig om mensen te beschrijven. Dat geldt voor de hoofdpersoon, maar je krijgt ook een scherp beeld van de wispelturige en eigenwijze Agnete en later van Janne die rustiger is en zich prima kan vermaken met een boek.

Mooi gecomponeerd verhaal over de liefde

Buiten de orde is bijzonder opgebouwd. Het begint met de vrijpartij tussen de hoofdpersoon en Janne, het eindigt met de emotionele nasleep van hun relatie. Daar tussenin wordt teruggeblikt op het leven van de hoofdpersoon en dan vooral het huwelijk met Agnete.
Het is een verhaal over de liefde, ongewoon en onmogelijk. Veel meer dan dat behelst het dunne boek niet. Het lijkt thematisch wat mager maar aan de manier waarop Espedal het verloop beschrijft en dat stilistisch behoorlijk overtuigend doet heb je eigenlijk al genoeg. Soms hoeft het niet meer te zijn dan dat.

——

Titel	Buiten de orde
Auteur	Tomas Espedal
Vertaling van	Imot naturen
Vertaler	Marianne Molenaar
Uitgeverij en jaar	Wereldbibliotheek 2018
Pagina’s	160
ISBN	9789028427556