Alias Grace – Margaret Atwood

Wat rest is verwarring

Alias Grace van Margaret Atwood is gebaseerd op een waargebeurde geschiedenis uit 1843. In een kort nawoord licht de auteur toe waarop zij deze roman heeft gebaseerd. Deze geschiedenis heeft meerdere decennia de aandacht getrokken. Zij is waar mogelijk zo dicht mogelijk bij de feiten gebleven, maar vaak waren documenten en verklaringen met elkaar in strijd. In die gevallen heeft zij haar eigen keuzes gemaakt, de rest heeft zij erbij gefantaseerd.

Twee hoofdpersonen

Alias Grace draait vooral om de geschiedenis van Grace Marks en in iets mindere mate over Simon Jordan, de man die haar onderzoekt en die vele gesprekken met haar voert.

Grace Marks

De belangrijkste persoon in Alias Grace is Grace Marks. Het grootste deel gaat over haar leven. Het begint bij haar voorouders waarbij vooral de mannelijke kant nogal duistere trekjes vertoonde. Haar opa jatte geld van de kerk, haar vader was een zuiplap die drank boven zijn gezin stelde en verdacht werd van brandstichting. Een oom en tante van Grace zorgen ervoor dat het gezin naar Canada emigreert; zij hebben er bijna al hun spaargeld voor over om hen uit de buurt te krijgen. De overtocht is bar en boos en de moeder van Grace, uitgewoond na het baren van vele kinderen en gebrek aan van alles, overleeft het niet.

Eenmaal in Canada aangekomen moet Grace als oudste voor het gezin zorgen, pa vertikt het. Ze neemt een baantje aan in de huishouding; het worden de twee gelukkigste jaren van haar leven. Dat gaat goed tot haar beste vriendin, Mary Whitney, overlijdt na een mislukte ingreep. Ze verzeilt vervolgens van het ene in het andere baantje en komt uiteindelijk bij Simon Kinnear in dienst. Daar gaat het mis. Na een kortstondige vlucht wordt ze gearresteerd, samen met James McDermott is zij verdachte in de moord die is gepleegd op Kinnear en een andere, vrouwelijke bediende, Nancy. Ze worden veroordeeld tot de doodstraf, maar de straf van Grace wordt omgezet in levenslang.

Simon Jordan

Hij is medisch onderzoeker en droomt van een eigen particuliere kliniek voor geesteszieken. Hij is afkomstig uit een eens rijke familie, maar het familiekapitaal is min of meer in rook opgegaan. Als Simon de kans krijgt om Grace Marks te onderzoeken grijpt hij die met beide handen aan. Het doel van het onderzoek is om via gesprekken te achterhalen of Grace schuldig is, medeplichtig of geen van beide.

In zijn eigen leven heeft hij te maken met een opdringerige hospita met een hulp met wie hij helemaal niet overweg kan. Deze verhaallijn ontwikkelt zich heel verrassend; de hospita vertoont trekjes die door sommigen aan Grace worden toegeschreven. In enkele gedroomde fragmenten verwart hij deze twee dames.

Boeiende gesprekken

De geschiedenis van Grace wordt uit de doeken gedaan tijdens de vele gesprekken die deze twee met elkaar voeren. Deze gesprekken komen moeizaam op gang maar eenmaal zo ver is de woordenstroom van Grace niet meer te stuiten. Ze vertelt zeer gedetailleerd over haar leven en hoe het zo ver heeft kunnen komen dat zij betrokken is geraakt bij een ernstige misdaad.

Haar verhaal brengt zij zo geloofwaardig en bevat zo veel details dat je er aanvankelijk volop in meegaat. Maar langzaamaan sluipt de twijfel binnen. Hoe kan het dat iemand in staat is om al deze details te onthouden en deze ook nog op een samenhangende wijze te presenteren?

Maar er is meer. De twijfel wordt gevoed door enkele gedachten van Grace zelf.

• “Een deel is een mengelmoes geworden in mijn hoofd, maar ik zou er stukjes en beetjes voor hem (Simon) uit kunnen halen, lapjes stof zou je kunnen zeggen, zoals wanneer je in de voddenzak een kleurig lapje zoekt om iets op te fleuren.”
  Ik zou het volgende kunnen zeggen:”
  Waarna zij verder vertelt.
• “Dat ga ik dokter Jordan vertellen, want zulke dingen hoort hij graag, en schrijft hij altijd op.”
• “Ik merkte dat ze een paar tranen wel op hun plaats vond, en daarom plengde ik er wat”.
  Is zij gewetenloos en manipulatief, een briljante toneelspeelster?

Mooie opbouw, verschillende stijlen en motieven

Alias Grace bestaat uit vijftien delen met min of meer dezelfde opbouw. Elk deel wordt voorafgegaan door een motief van patchwork, een handwerktechniek waarbij lapjes gebruikte stof worden gebruikt. Dit komt enerzijds overeen met de activiteit van Grace tijdens het vertellen van haar geschiedenis, anderzijds staat het mogelijk symbool voor de manier waarop zij haar verhaal samenstelt of in elkaar flanst.
Overigens is het best grappig dat Grace in een latere fase een poes in huis heeft die zij Lapje noemt.

Elk deel wordt ingeleid met brieven tussen verschillende sleutelfiguren, fragmenten uit gedichten en nieuwsberichten. Vervolgens gaat het afwisselend over de belevenissen van Simon Jordan en de gesprekken tussen Grace en Simon.

Deze verschillende onderwerpen hebben elk een eigen stijl. De brieven zijn zakelijk, als Simon aan bod is dan is de toon min of meer volwassen. Als Grace vertelt dan lijkt het erop dat je een naïef wezentje hoort praten, in een onderdanige en eenvoudige stijl die consequent wordt volgehouden.

Diverse motieven keren telkens weer terug. Neem bijvoorbeeld de fascinatie voor rode pioenrozen: Grace ziet daarin de bloeddoorlopen ogen van de gewurgde Nancy.

De twijfel blijft

Ondanks de vele gesprekken blijft de twijfel aanwezig. Er zijn mensen die in haar onschuld geloven, dat zijn vooral degenen met wie zij persoonlijk contact heeft. Degenen die meer op afstand staan twijfelen niet: zij is schuldig en moet hangen.

Om aan die twijfel een eind te maken stelt één van de artsen voor om haar onder hypnose te brengen, een toen nauwelijks bekende methode om herinneringen op te roepen. Dit is een bijzonder mooi fragment. Het lijkt erop dat er in Grace een duivels personage zit dat haar af en toe de baas is en dat haar tot het plegen van die misdaden heeft gedreven. Maar ook hier slaat de twijfel toe: is dit echt of is Grace weer aan het manipuleren?

Slot van het liedje is dat het nooit duidelijk is geworden wat er heeft plaatsgevonden en in hoeverre Grace (on)schuldig is. Zelfs nu is daarover nog steeds niet alles duidelijk, het doorspitten van de archieven geeft geen uitsluitsel.

Alias Grace is een bijzonder mooi gecomponeerde roman, intens en betoverend en fascinerend door het spel met de werkelijkheid, bij vlagen amusant door sommige terloopse opmerkingen.

Hoewel ik niet snel die kwalificatie geef aan een boek durf ik het nu wel aan: Alias Grace is een meesterwerk van Margaret Atwood!

—

Over Margaret Atwood

Titel: Alias Grace
Auteur: Margaret Atwood
Genre: Roman
Uitgever: Prometheus
Uitgave datum: 2017
Uitvoering: Paperback
Pagina’s: 432
Vertaler(s): Gerda Baardman, Tjadine Stheeman
ISBN: 9789035118072