Tragische komedie

“Zo gaat het in de wereld! Hij die bedrog pleegt, zal zeker onheil overkomen. Hij die oprecht is, zal het goed gaan. Hij die liegt, zal een ongeluk treffen.” Aldus de moraal van het verhaal De pelikaan en de vissen, zie deze link. Als deze moraal van toepassing zou zijn op de twee hoofdpersonen in De pelikaan van Martin Michael Driessen dan hebben zij dat onheil over zichzelf afgeroepen. Want ze liegen en bedriegen wat af!

In een dorpje in Joegoslavië is Josip verantwoordelijk voor het kabelbaantje dat naar een heldenmonument voert. Hij zit vast in een ongelukkig huwelijk dat een geestelijk beperkt kind heeft opgeleverd. Josip houdt er een minnares op na, Jana.
Andrej is postbode en heeft fotografie als hobby. Hij betrapt Josip met zijn broek op zijn enkels terwijl die met Jana aan het rommelen is.

Grappig dubbelspel, precair evenwicht

Andrej ziet zijn kans op een extra inkomstenbron schoon en begint Josip te chanteren. Dat gaat goed tot hij enige tijd later een ongeluk krijgt. Uitgerekend Josip helpt hem. Door omstandigheden belandt deze in het huis van Andrej en doet daar een ontdekking. Op zijn beurt gaat hij Andrej chanteren. Het gebeurt op zodanige manier dat hun criminele praktijken elkaar in evenwicht houden, zonder dat ze het van elkaar weten.

De symboliek van het kabelbaantje ligt voor de hand. Het is enkelbaans, maar halverwege kunnen het stijgende en dalende treintje elkaar passeren. De levens van de twee hoofdpersonen verlopen vergelijkbaar. Geregelde ontmoetingen waarna ieder zijns weegs gaat.

Luchtige toon, dramatische ontwikkelingen

Een en ander speelt zich af in een kleine gemeenschap in Joegoslavië, toen dat nog een onvrijwillige eenheid vormde. Het dorpje is Joegoslavië in het klein. Ogenschijnlijk niet veel aan de hand, maar onder de oppervlakte broeit het.

Het leven in het dorp draait op routine en regelmaat. De wekelijkse gesprekken in de kroeg, het monotone ritme van de kabelbaan en de pelikanen die in een vast ritme jaarlijks af- en aanvliegen. Op de achtergrond van die ogenschijnlijke rust dringt het naderen van de oorlog zich op. De boel ontploft, de rust is verstoord en de regelmaat bestaat ineens niet meer, mooi gesymboliseerd door één van de vele pelikanen die door olie is besmeurd en van ellende sterft.

Klein verhaal maar stampvol

De pelikaan telt tweehonderd pagina’s en ogenschijnlijk gebeurt er niet zo heel veel. Dat is schijn. Driessen heeft in een trefzekere stijl een roman afgeleverd die vol staat van symboliek, van dramatiek op kleine en grote schaal. De toon is luchtig en licht maar wordt serieuzer naarmate de gebeurtenissen zich ontvouwen. Het had af en toe misschien wat serieuzer gekund, de drama’s die zich afspelen worden verteld alsof het grappige, soms kluchtige voorvallen betreft. Maar misschien heeft Driessen wel bewust daarvoor gekozen. De luchtige toon vergroot het contrast, en zo bezien is het doeltreffend.

De pelikaan is in meerdere opzichten een waardevolle roman die aan het eind nog een grote verrassing in petto heeft. Meer dan geslaagd en zeer plezierig om te lezen.

Meer informatie over het boek: