Liefde in een macabere omgeving
Op het eerste gezicht lijkt Laat me nooit alleen van Kazuo Ishiguro niet meer dan een verhaal over een bijzondere liefdesverhouding. Langzaam maar zeker merk je dat er van alles anders is dan wat wij als de normale wereld zouden kunnen zien. De hoofd- en nevenpersonages zijn geen gewone mensen, de omgeving is vreemd en hun leven is evenzeer ongebruikelijk.
De vertelster is Kathy H., verzorgster in een kliniek. Niet zomaar een kliniek, maar een kliniek waarin donateurs kunnen herstellen van het afstaan van een orgaan. Klinkt medemenselijk, tot je te weten komt dat deze donaties niet vrijwillig zijn. Het gaat om mensen die voor dat doel worden klaargestoomd. Hun levensverwachting is minimaal: twee of drie donaties is voor de meesten de limiet.
Opgroeien in een vreemde wereld
Het opleidingstraject is macaber. De kinderen groeien op in een afgesloten tehuis, een soort permanente kostschool. Naar huis gaan ze niet, bij gebreke aan ouders en een thuis. Vervolgens komen ze in een soort tussenfase, waarna hun min of meer definitieve bestemming volgt. Donateur is één van die bestemmingen.
De kinderen zijn niet op een normale manier ter wereld gekomen. Ze lijken complete mensen, maar er ontbreekt een cruciale functie. Dat is niet voor niets trouwens.
In die vreemde setting lijkt het verhaal vooral te draaien om de merkwaardige driehoeksverhouding tussen Kathy, Ruth en Tommy. Het is er één die niet stabiel is. Kathy en Ruth hebben een vriendschap die hechter lijkt dan deze is. In het grootste deel hebben Ruth en Tommy een relatie met alles erop en eraan, Kathy en Tommy hebben een band die dieper gaat dan het lijkt. Genoeg ingrediënten voor het nodige gedoe.
Het lijkt erop alsof dit de rode draad is in Laat me nooit alleen. Dat is schijn; het nogal bijzondere leven van de hoofdpersonen, hun lotsbestemming, is waar het echt om draait.
Vervreemdend
Laat me nooit alleen is in meerdere opzichten vervreemdend. Omdat Kathy het verhaal doet moet je maar geloven dat wat zij vertelt de waarheid bevat. Zonder dat je er de vinger helemaal op kunt leggen zijn er genoeg momenten dat je kunt denken dat haar verhaal gekleurd is of dat kan zijn.
Het is ook de achtergrond waarin het zich afspeelt. Het decor lijkt een min of meer normale wereld. Dat is geenszins het geval.
Maar het meest vervreemdend is de rustige verteltoon, klinkend als het rustgevende geluid van een vriendelijk kabbelend beekje in een zachte lentezon. En dat in een gruwelijke wereld die in werkelijkheid macaber en dystopisch is, waarin de hoofdrolspelers een leven leiden waarop je allerminst jaloers hoeft te zijn.
Prachtige, veelzeggende titel, een sleutelscène
In het Engels klinkt die beter: Never let me go. Het is het favoriete liedje van Kathy. De tekst dringt voor het eerst tot haar door als zij het alleen beluistert en doet alsof zij een baby in haar armen heeft. Iets wat nooit zal zijn. Zij wordt gadegeslagen door een lerares die haar emoties bij die aanblik niet meer de baas kan. En ook dat is niet voor niets. Want deze lerares weet wat Kathy en haar leeftijdgenoten te wachten staat.
Laat me nooit alleen is een prachtig geschreven, aangrijpend boek dat tot nadenken stemt. Het roept morele dilemma’s op en zou een perfect onderwerp kunnen zijn voor ethische discussies. Ishiguro bevestigt zijn meesterschap.
—
Literatuur
Olympus
2015
Hardcover
304
Bartho Kriek
9789046704684
Een slaapverwekkende roman over klonen die gemaakt zijn om te doneren. Het perspectief is vanuit Kathy H. en zij beschrijft in drie delen het leven in het internaat Hailsham, het tussenstation Cottages en de periode van doneren of verzorgen. Centraal staat steeds de driehoeksverhouding tussen Kathy, Tommy en Ruth. De eerste twee zijn voor elkaar bestemd, maar de laatste twee hebben een relatie. Mijn verwachtingen waren hoog, mijn kennismaking met Nobelprijswinnaar Ishiguro, maar dit boek stelde teleur. Het zal waarschijnlijk voor een deel aan de beroerde vertaling liggen, ik kan kan me niet voorstellen dat een gelauwerd schrijver zulke lelijke zinnen maakt. Maar het is ook de inhoud: het perpectief ligt strak bij Kathy en zij maakt bijna elke pagina een toespeling op wat volgt. “Maar afgezien van één bepaalde keer, waar ik zo dadelijk op kom, was het niet meer dan een licht ongenoegen”.
Misschien is de denkwereld van een kloon saai, berustend en voorspelbaar en is dit wat Ishiguro wil duidelijk maken. Maar waarom laat hij de klonen niet over de rand gaan en in verzet komen?
Bedankt voor je reactie. Ik heb het bepaald niet als slaapverwekkend ervaren, maar dat soort ervaringen is persoonlijk. Dat het perspectief bij Kathy ligt vind ik niet vreemd; het zijn haar herinneringen. Het viel mij ook op dat er wel heel vaak toespelingen werden gedaan, beetje overbodige manier om de aandacht gevangen te houden. Had inderdaad wel wat minder gekund.
Over die laatste opmerking: die kinderen / mensen lijken geprepareerd / geconditioneerd voor hun doel in het leven. Opstandigheid ligt niet voor de hand. Vergelijk het met bijvoorbeeld de bevolking in Noord-Korea, lees Gestolen leven van Adam Johnson om te zien hoe het is om te worden geconditioneerd. Dat deze hoofdpersonen in die toestand in opstand zouden komen zou daarmee niet in lijn liggen, denk ik. Wat ik eruit opmaak is dat Ishiguro de morele en ethische dilemma’s aan de orde wil stellen die met het klonen van mensen te maken hebben, iets wat in de tijd dat dit boek is geschreven nogal veel aandacht kreeg omdat een Oosterse arts claimde dat hij daartoe in staat zou zijn. Dat hij dat niet expliciet benoemt vind ik dan weer sterk; ik zit meestal niet te wachten op moraliseren door auteurs.
Als het doel aandacht voor ethische en sociale dilemma’s is, kan het wat mij betreft wel wat explicieter. Ook vind ik een moreel standpunt dan geen probleem. Er is al techniek genoeg.
Maar ik denk dat de schrijver vooral een roman wilde schrijven. Met het wisselen van het vertelperspectief, bijvoorbeeld als de klonen de confrontatie met de samenleving aangaan, wordt duidelijker wat de status van de klonen is. Zijn het burgers, tweederangs burgers, veredelde dieren, robots?
Kathy, Tommy en Ruth krijgen weinig karakerontwikkeling. Het blijft allemaal zo vlak, zo berustend, net als het liedje ‘Never let me go’.
Interessante visie. Wel zo verfrissend om een gefundeerd oordeel te zien dat anders is dan mijn mening. Op zichzelf zou ik wel benieuwd zijn naar een andere uitwerking, maar dat zit er niet in.
Ik heb ooit de verfilming hiervan gezien, die was ook erg goed!
Die wil ik nog zien.