De ontdekking van de moeder
Raadsels, raadsels. Christophe Boltanski heeft met De voyeur een boek geschreven waar je maar moeilijk vat op krijgt. In hoeverre is het fictie dan wel autobiografisch? Wat moeten we toch met de vertaalde titel die de lezer voor raadsels stelt? Lukt het de auteur annex verteller, in het in de verleden tijd geschreven deel, om met terugwerkende kracht zijn moeder te leren kennen?
De voyeur is afwisselend geschreven in de verleden en in de tegenwoordige tijd. In beide gevallen is de moeder het belangrijkste personage.
De verleden tijd
De hoofdstukken die in de verleden tijd zijn geschreven gaan over de periode na het overlijden van deze vrouw, het heden. Zoon en dochter staan voor de zware taak om de enorm vervuilde woning te ontruimen. De moeder heeft haar leefruimte steeds kleiner gemaakt. Op het laatst bestond die slechts uit een matras en een kleine ruimte daar omheen. De rest was enorm vervuild, de hond had een eigen kamer om zijn ontlasting te doen. Ze was verder wel geordend: alle papieren waren gesorteerd, alle facturen waren betaald, maar verder was het een onbeschrijflijke rotzooi.
Het enige dat de zoon, Boltanski, bewaart is een aantal manuscripten. Één daarvan trekt zijn aandacht: het gaat over een bespieder van vrouwen. Hij is gewend om teksten te redigeren en beschouwt dit manuscript als een kansrijk werk in aanbouw. Het is de aanleiding om zich (eindelijk?) in het leven van zijn overleden moeder te verdiepen. Beter laat dan nooit.
De tegenwoordige tijd
Die passages spelen in het verleden. De verteller is anoniem. De moeder is een jonge volwassene die in een ondergronds netwerk terecht komt van mensen die vechten voor de Algerijnse onafhankelijkheid, het FLN (Front de Libération Nationale). De moeder speelt daarin niet echt een voorname rol, maar ook niet één die betekenisloos is. Zij waakt over de papieren van de organisatie en geeft soms onderdak aan kopstukken. Er is een moment dat zij gevaar loopt als deze organisatie in de problemen komt. Overigens duurt het even voordat je door hebt dat het over dezelfde persoon gaat.
Deze passages geven een beeld van hoe het er in Frankrijk aan toeging in die periode. Frankrijk en Algerije voerden een bloedige oorlog in Algerije, maar ook in Frankrijk was het gevaarlijk. Aanslagen waren aan de orde van de dag. Overigens komt dit slechts zijdelings aan de orde. Dit gaat vooral over hoe de moeder bij de FLN betrokken raakt en haar rol daarin.
Ontdekkingen en raadsels
Door de afwisseling van deze hoofdstukken en doordat Boltanski lang niet alles invult duurt het even voordat je vat krijgt op De voyeur. Gaandeweg krijg je wel een vrij goed beeld van een vrouw die de greep op het leven kwijtraakt, last krijgt van wanen, paranoia en elk geluid als een aantasting van haar leefruimte ervaart. Haar leven eindigt triest en in eenzaamheid.
Tot zover de ontdekkingen.
Dan de raadsels. Het wordt niet helemaal duidelijk in hoeverre De voyeur autobiografisch is. Het grootste raadsel is echter de vertaling van de titel. In het Frans heet dit boek Le guetteur, een woord met meerdere betekenissen.
Bespieder is er één van, een synoniem voor voyeur. Het zou kunnen verwijzen naar het manuscript dat de aanleiding vormt voor de zoon om zich in het leven van zijn moeder te verdiepen.
Waker is een andere betekenis. Gezien de context zou het wellicht meer voor de hand liggen om deze vertaling te hanteren. Waker heeft meerdere betekenissen die van toepassing zijn op de moeder. Zij waakte over de documenten van de FLN, het was haar taak om ervoor te zorgen dat deze niet in “verkeerde” handen kwamen. Maar ook: in haar latere leven sliep zij nauwelijks meer. Haar leven speelde zich vooral in de nacht af, als anderen, met name de medebewoners van het appartement, sliepen. Haar paranoia zorgde ervoor dat slapen overdag vrijwel onmogelijk was.
Fascinerend maar niet beklijvend
De voyeur is een boek dat fascineert. Eenmaal begonnen is het moeilijk om het weer weg te leggen. Het is mooi geschreven, ingetogen. De structuur is opvallend, goed doordacht, hoewel het daardoor wel lastig wordt om greep op het verhaal te krijgen.
Op de achterflap staat:
“De voyeur vertelt over een vrouw die zichzelf verliest en een zoon die zijn moeder wil terugvinden”.
Dit dekt de lading wel. Het is een indringend verhaal over een vrouw die de greep op het leven en op zichzelf verliest. Het is tegelijk het verhaal van een zoon die (te) laat poogt om zijn moeder te leren kennen. Maar helaas is het ook een verhaal dat, ondanks dat het zeer de moeite waard is, vermoedelijk niet al te lang zal blijven hangen.
Literatuur
Cossee
2019
Paperback
250
Prescilla van Zoest
9789059368804
