Veel te genieten
Autumn (Nederlandse titel is Herfst) is het eerste deel van een reeks van vier, Seasonal door Ali Smith. Het is omarmd als de eerste Brexit-roman. Er zit wat in en tegelijk doet dat het boek enorm tekort. Het is veel meer dan dat.
Twee vertellingen
Bijzondere vriendschap
Autumn bestaat uit twee vertellingen die los van elkaar staan maar wel raakvlakken hebben. De opmerkelijke band tussen twee mensen die qua leeftijd bijna zeventig jaar van elkaar verschillen vormt de hoofdmoot. Elisabeth Demand is acht als zij een nieuwe buurman krijgt, Daniel Gluck. Van school moet zij iets over buren schrijven en zo maken zij kennis met elkaar. Het is het begin van een lange en atypische vriendschap.
Daniel is inmiddels 101 en nog maar een klein zetje verwijderd van de dood. Elisabeth is er om hem voor te lezen. Al terugblikkend kom je veel te weten over het ontstaan en het verloop van hun band.
Brexit
De andere verhaallijn gaat over de wereld daarbuiten. Het referendum dat resulteerde in de voorgenomen Brexit is net achter de rug. In verschillende passages zie je terug hoe Engeland eraan toe is na het referendum. Het is geen fraai beeld, veel tegenstellingen en een zich verhardende samenleving. Engeland is een wij – zij land geworden. In dat opzicht is Autumn een subtiele, prachtige weergave van de heersende tijdgeest.
Raakvlakken en tegenstellingen
Overeenkomsten
De twee verhaallijnen hebben een en ander met elkaar gemeen. Het ongemak over alles wat niet Brits is komt in beide vertellingen aan bod. De moeder van Elisabeth zet geregeld vraagtekens bij die vriendschap tussen haar dochter en de niet-Engelse Daniel. Zij vindt hem maar een rare man, want een vreemdeling, Europeaan. Is hetzelfde gevoel van ongemak van Engelsen ten opzichte van de rest van Europa niet een factor die heeft bijgedragen aan de uitslag van dat referendum?
Tegenstellingen
De tegenstellingen zijn een ander opvallend element in Autumn. De meest opvallende is die tussen de hoofdpersonen, met name door de leeftijd. Qua sfeer is er een grote tegenstelling tussen de dromerige binnenwereld van Daniel die een gevolg is van zijn toestand en de harde realiteit waar Elisabeth in het dagelijks leven mee te maken heeft.
Een andere tegenstelling is die tussen de verschillende soorten “spanning”. Die tussen Daniel en Elisabeth is vooral intellectueel. Soms is er sprake van gelijkwaardigheid, dan weer heeft de verhouding het karakter van meester en leerling. Dat is niet zonder humor. Tijdens een discussie over de vraag of de tijd kan vliegen gooit Daniel zijn horloge in het water: “Time flies”.
Emotioneel is er enige spanning tussen Elisabeth en haar moeder. Zij beziet de vriendschap van haar dochter met de nodige argwaan, maar als zij dertien is laat Elisabeth zien dat zij haar verbaal de baas is.
“And anyway, why else are you always hanging round an old gay man?
(That was her mother)
I don’t have a father fixation, Elisabeth said. And Daniel is not gay. He’s European.
Call him Mr Gluck, her mother said. And how do you know he’s not gay? And if that’s true, and he’s not gay, then what does he want with you?
Or if he is, Elisabeth said, then he’s not just gay. He’s not just one thing or the other Nobody is. Not even you.”
Uitstekend
Autumn is een roman met weinig tekst en toch heel veel inhoud. Er is één passage die weinig toevoegt en niet bijster interessant is, over de kunstenares Pauline Boty. Dat is wel zo ongeveer het enige puntje van kritiek.
De onderwerpen zijn interessant, goed gekozen en prachtig uitgewerkt. Het is een taalkundige belevenis van jewelste. Voorbeeld: sommige stukken bestaan uit een opvolging van zinnen die telkens met dezelfde woorden beginnen. Deze komen pas goed tot hun recht als je die passages uitspreekt, dan voel je welk ritme en kracht daarin schuilt. Dat komt minder uit de verf als je het alleen maar leest.
De sfeer varieert behoorlijk. Soms weemoedig, dan weer mild ironisch, soms bitterder. De passages waarin Elisabeth beschrijft welke moeite het kost om haar paspoort te verlengen, toch niet iets heel bijzonders, zijn bijna komisch, slapstick-achtig, terwijl het tegelijk een illustratie is van de vreselijke bureaucratie.
Het moge duidelijk zijn: Autumn is een fraaie roman die doet uitzien naar de rest van de reeks.
Seasonal
Roman
Penguin, Prometheus
2016
Paperback
264
9789044636604
Ontdek meer van JKleest
Abonneer je om de nieuwste berichten in je inbox te ontvangen.