Oorlog en vrede – Lev Tolstoj

 

Niet in alle opzichten meesterlijk

Dit is een lastige. Jarenlang heb ik aangehikt tegen en uitgezien naar het lezen van Oorlog en vrede van Lev Tolstoj. Uit alle commentaren krijg je wel opgedrongen dat dit misschien wel het beste boek is dat ooit is geschreven, en zo niet dan toch zeker tot de top behoort. Al lezende zijn er die aarzelingen. Kan ik het ermee eens zijn en ga ik mee in die euforie?
Het is goed, bij vlagen heel goed, maar niet zo goed dat het die reputatie rechtvaardigt. Er zijn wel wat dingen die mij niet zo goed zijn bevallen. Het is niet anders.

Het verhaal is onmogelijk in een paar woorden samen te vatten. Daarom beperk ik het tot de hoofdlijnen. Het speelt in aanloop naar en tijdens de grote oorlog tussen het Frankrijk van Napoleon en Rusland. Je volgt de belevenissen van enkele adellijke families en hun wel en wee gedurende die jaren. Tolstoj becommentarieert dat alles en geeft zijn visie op de gang der dingen. In hoeverre is de mens vrij in het nemen van beslissingen? Of is het gewoon het rad des tijds en is de mens gewoon maar een willoos onderdeeltje in een kolkende maalstroom?

Oorlog

Om maar met de oorlog te beginnen. Het is interessant om via Oorlog en vrede het verloop van de oorlog te leren kennen. Wisselende allianties, een strijd die beslist lijkt maar die door onstilbare machtshonger toch weer oplaait en die uiteindelijk eindigt met de smadelijke aftocht van Napoleon en een handjevol overlevende soldaten. Daar zag het lang niet naar uit. De goed georganiseerde Fransen hadden de overhand tegen de Russen. Deze waren slecht georganiseerd, qua uitrusting en bevoorrading mankeerde het aan van alles. Het meest hadden zij last van elkaar. Onderlinge conflicten, gekonkel, ongedisciplineerd gedrag, allemaal factoren die de Russische gevechtskracht verzwakten.

Bij vlagen is dit uitmuntend beschreven. Het Russische leger was een zootje. Het is aan de overmoed en de domme strategische beslissingen van Napoleon te danken dat de strijd alsnog in het voordeel van Rusland is beslist.

De families

Het gaat niet over het gewone volk. Tolstoj heeft vooral aandacht voor adellijke families, hoewel er af en toe wel wat “gewoon” volk voorbij komt. Dit is bij vlagen interessant maar heeft ook af en toe een hoog soapgehalte. Je moet er maar van houden.

Verschillende families cirkelen om elkaar heen en ontmoeten elkaar bij verschillende gelegenheden waar het er vooral om gaat elkaar de ogen uit te steken. Hoe luxueuzer hoe beter, hoe meer gasten van naam hoe beter de avonden zullen uitpakken, zo lijkt het. Veelal is het kleinzielig gekonkel over wie met wie en met wie niet. Of toch niet, of toch wel. Of stellen we het nog even uit en hakken wij over een paar jaar een knoop door. Of misschien nog wat later, als er dan nog een knoop is. Niet helemaal mijn kopje thee.
Soms zit er een strategie achter. Families die hun vermogen er doorheen jagen zijn er uiteraard bij gebaat als hun kinderen zich weten te verbinden aan een welgesteldere partij. Soms lukt dat, soms niet. Als het wel lukt wil dat niets zeggen over het geluk van de gehuwden.

Schrijnend voorbeeld daarvan is Pierre Bezoechov. Een bastaardkind van een schatrijke graaf. In aanloop naar diens overlijden is er heel wat gedoe over een testament. Het resultaat is dat Pierre alles erft en ineens stinkend rijk is. Net zo ineens is hij wel een gewilde huwelijkspartij en dat terwijl hij daarvoor nauwelijks aanzien genoot. Hij trouwt uiteindelijk maar met de beeldschone Hélène, dochter van de steeds armlastiger vorst Koeragin. Het geld is binnen maar het huwelijk is doffe ellende.

En zo zijn er meer voorbeelden te geven van allianties die voornamelijk worden aangegaan om strategische redenen. Net zo vaak gaat het niet door trouwens.

De alom aanwezige schrijver

Tolstoj neemt geregeld zelf het woord. Hij ontvouwt zijn visie op het verloop van de oorlog. Hij geeft achtergrondinformatie bij het verloop van de oorlog en dat is waardevol. Wat na verloop van tijd gaat tegenstaan is de mate van herhaling. Vaak zegt hij min of meer hetzelfde maar telkens in iets andere bewoordingen, met name als het gaat over het verloop van gebeurtenissen. Wat is sterker: de individuele vrijheid om beslissingen te nemen of de maalstroom?

Te veel herhaling en aandacht voor overbodige details

Die overdaad aan herhaling speelt ook bij de beschrijving van personages. Die is vaak gedetailleerd, prima, ze komen daardoor tot leven. Maar hij voert het te ver, in meerdere opzichten.
Tolstoj beschrijft vrijwel alle personages tot in detail, ook de tamelijk onbelangrijke. Ik houd van bossen maar ik hoef echt niet elke boom tot in detail te kennen. Daarbij is hij geregeld weinig genuanceerd. Vrouwen zijn ofwel beeldschoon dan wel niet om aan te gluren; ik chargeer een beetje.

De meeste moeite had ik met de herhaling. Een voorbeeld. Vaak beschrijft hij van een jongedame het schattig teruggetrokken bovenlipje met daarboven het zachte donshaar. Vaak, veel te vaak, naar mijn zin.

In veel opzichten is Oorlog en vrede inderdaad het meesterwerk waarvoor het wordt gehouden. De oorlog is sterk beschreven. Het adellijke gedoe ook, hoewel het af en toe te veel geneuzel was. Daar valt nog wel mee te leven.
Als de overdaad aan details en de veelheid aan herhalingen minder zou zijn geweest zou ik volmondig in die kwalificatie zijn meegegaan. Nu was er toch af en toe die ergernis. Het is te veel opgerekt en daardoor voelde het lezen af en toe als werken.

Oorlog en vrede is een week lang een interessante gast geweest. Maar ook een gast die te lang op de bank blijft hangen, die te vaak hetzelfde liedje zingt, die zijn boodschap uitentreuren herhaalt en net als je denkt dat hij klaar is opnieuw begint. Zeker geen onwelkome gast, eentje die bij tijd en wijle prima gezelschap is maar waarvan je ook blij bent dat hij eindelijk is opgehoepeld.

Oorlog en vrede
Lev Tolstoj
Roman
Ambo|Anthos
2005
Paperback
968
Peter Zeeman, Dieuwke Papma
9789041414595
Share

2 gedachten over “Oorlog en vrede – Lev Tolstoj”

  1. Heb je dit in één week uitgelezen? Wat een prestatie! Ik heb een paar maanden over Anna Karenina gedaan, maar ik lees ook nooit maar één boek tegelijk. Ik vermoed dat ik ‘Oorlog en vrede’ nooit ga lezen, omdat de thematiek me te weinig aanspreekt. Misschien waag ik me nog wel een keer aan korte verhalen van Tolstoi, want hij kan wel heel mooi schrijven. De vertalers die je hier noemt ken ik niet, hebben die hun werk goed gedaan? Want daar hangt het leesplezier ook zeker vanaf.

    Beantwoorden
    • Valt wel mee, het is iets meer dan mijn gemiddelde aantal pagina’s per week, zeker in lockdowntijd. En ik lees meestal maar één boek tegelijk, alleen als ik verhalen lees wil ik er nog wel wat naast lezen. Ik heb van Tolstoj eerder Jeugdjaren gelezen en vooral de eerste twee delen daarvan vond ik wel goed, mooi geschreven ook. Toch ben ik ook benieuwd naar Anna Karenina en ander werk, maar voorlopig even niet. Aan de vertalers heeft het niet gelegen, ik vond dat wel soepel lopen.

      Beantwoorden

Geef een reactie

Deze site gebruikt Akismet om spam te verminderen. Bekijk hoe je reactie-gegevens worden verwerkt.