Het zwarte koninkrijk – Szczepan Twardoch

 

Haat en wraak als drijfveren om te overleven

Degenen die De koning van Szczepan Twardoch hebben gelezen kunnen in de opvolger, Het zwarte koninkrijk, tegen enkele verrassingen aanlopen. Sommigen wonen niet waar je dat zou verwachten, een enkeling blijkt toch nog in leven te zijn. Voor diegenen die het eerste deel nog niet hebben gelezen is de grootste spoiler dat het hele gezin Shapiro, vader, moeder en twee zoons bij elkaar is gebleven. Het heeft geen invloed op de leeservaring van het eerste deel want van ondergeschikt belang, wel komt het mogelijk als een verrassing in dit vervolg. Dit gegeven weglaten is onmogelijk als je iets over Het zwarte koninkrijk wilt vertellen.

Het is 1944 en Duitsland is aan de verliezende hand. De twee veelal terugblikkende vertellers zijn Ryfka, een oude bekende en Dawid, de zoon van Jakub Shapiro.

Ryfka

Ryfka, de voormalige joodse hoerenmadam, is in gezelschap van Jakub Shapiro. Deze was de koning van de onderwereld in Warschau nadat alle tegenstand was verdwenen. Van dat koningschap heeft hij niet lang kunnen “genieten.” De Duitse inval en het min of meer hermetisch afsluiten van het Joodse getto in Warschau zorgden voor de ineenstorting. Het ene zwarte koninkrijk maakt plaats voor het andere. Zij hebben het weten te ontvluchten en proberen het einde van de oorlog te halen, overlevend in een kapotgebombardeerd gebouw. Jakub is nog slechts een schim van de imposante bokskampioen van weleer. Het is Ryfka, het nachtmonster, dat erop uit gaat om iets eet- en brandbaars te vinden. De brandstof die haar in leven houdt is haat:

“Ik wil leven, om verder te kunnen haten” en “Van woede en haat is mijn levenswil geweven.”

Zij blikt terug op haar miserabele leven en dat zorgt er wel voor dat je weet waar die haat vandaan komt.  

Dawid

De hoofdstukken waarin Ryfka haar relaas doet worden afgewisseld met die van Dawid. Hij is bij zijn moeder Emilia en broer Daniel gebleven nadat zijn moeder Jakub eindelijk voorgoed uit hun leven liet vertrekken. Dawid denkt aanvankelijk met gemengde gevoelens aan zijn vader terug. Hij heeft een hekel aan hem en heeft hem tegelijk altijd bewonderd, hoewel Jakub als vader niet veel voorstelde:

“Wat we echt nodig hadden kon hij ons niet geven.”

Het duurt niet lang voordat deze drie het lot van alle andere Joden moeten ondergaan. Opgepakt, afgevoerd naar het Umschlagplatz en vervolgens op de trein naar Treblinka. Het is een wonder dat Dawid weet te ontkomen en daarna in leven weet te blijven. De jongen die in korte tijd een oude man is geworden heeft een krachtige drijfveer: wraak.

Je voelt op je klompen aan dat deze twee vertellers elkaar ergens tegenkomen. De manier waarop die ontmoeting afloopt biedt openingen voor nog een vervolg. Het kan ook moeilijk anders gezien de tijd die er nog valt te overbruggen tussen het einde van Het zwarte koninkrijk en het tijdstip waarop de verteller uit De koning terugblikt. Iets om met grote belangstelling naar uit te kijken!

Even beklemmend en toch anders

Ook dit vervolg is weer een beklemmend boek dat je geregeld naar adem laat happen. Verschillen zijn er ook. In Het zwarte koninkrijk is meer ruimte ingebouwd voor reflectie (nuance?) en menselijkheid, soms net zo verwarrend trouwens.

Na een moordpartij op een groep Joden:

“In de geul rustten goede mensen, slechte mensen en iedereen daartussenin. Onder de daar vermoorde Joden was een moordenaar die tijdens de burgeroorlog twee mensen had gedood, en er was een verkrachter, er was een vrouw die haar buurvrouwen bij de NKVD had aangegeven, en een meisje dat op school een zwakker klasgenootje had geschopt en haar zakje met snoepjes had afgepakt. Wie van hen had de dood verdiend?”

Er is meer aandacht voor ontwikkeling van de personages. Het meest opvallend is de aftakeling in fysieke zin, maar ook in moreel opzicht van Jakub Shapiro. Mocht je nog een greintje van respect voor hem hebben dan is dat wel verdwenen na de keuzes die hij heeft gemaakt.

Maar ook Dawid maakt een ontwikkeling door. Van naïef kind dat het wel fijn vindt dat hij niet meer naar school hoeft als dat wordt verboden, dat het wel als een plezierig uitstapje beschouwt om aan water te komen als de leidingen worden afgesloten, groeit hij uit tot een taaie overlever met een missie.

Sterke vrouwen

Verder valt op dat vooral de paar vrouwen zo sterk zijn. Ryfka blijkt veel taaier dan Jakub Shapiro. Zonder haar, zonder haar onvoorwaardelijke liefde, zou hij allang het loodje hebben gelegd.
Emilia toont een enorme innerlijke kracht en onvoorwaardelijke moederliefde. Bijvoorbeeld in de trein naar Treblinka als zij een onmogelijke beslissing moet nemen, maar vooral aan het einde in het laatste korte hoofdstuk dat aan haar is gewijd. Het is bijzonder aangrijpend. Zulke passages komen meer voor. Je kunt ze niet lezen zonder een brok in de keel te krijgen.

Hierin toont Twardoch een andere kant van zijn meesterlijke schrijverschap. Hij kan niet alleen meeslepend over de gewelddadige en duistere kant schrijven, hij staat ook zijn mannetje in de emotionelere passages.

Het zwarte koninkrijk is een heftig en zwaar boek. Veel aspecten van de duistere kant van de mens komen aan bod. Gelukkig is er ook ruimte voor positieve zaken als trouw, medemenselijkheid, opofferingsgezindheid, moederliefde, de drang om te overleven.

Het zijn lichtpuntjes in het in meerdere opzichten aangrijpende en memorabele boek. Samen met zijn voorganger vormt Het zwarte koninkrijk een imposant duo dat mij nog dagen heeft beziggehouden.

Het zwarte koninkrijk
Szczepan Twardoch
Roman
Nieuw Amsterdam
2021
Paperback
287
Charlotte Pothuizen
9789046827963
Share

Geef een reactie

Deze site gebruikt Akismet om spam te verminderen. Bekijk hoe je reactie-gegevens worden verwerkt.