Terugkeren als een onherstelbaar wrak
De titel van de tweede vertaalde roman, Kanada van Juan Gόmez Bárcena, verwijst naar de groep Joden die in Auschwitz-Birkenau waren belast met mensonterende taken. Het Kanada-commando moest onder meer de lijken van degenen die onderweg waren gestorven opruimen en van de levenden moesten ze de bezittingen doorzoeken op waardevolle spullen. Hun positie lijkt bevoorrecht als je het vergelijkt met het lot van de anderen. Is dat ook zo? Dat is een vraag die lang blijft hangen en waarop een antwoord niet gemakkelijk te geven is.
De hel overleven en dan?
Is het het wel waard om de oorlog te overleven als je leven eruit ziet als dat van de hoofdpersoon? Terugkeren als een onherstelbaar wrak kun je immers nauwelijks meer leven noemen. Want dat is zeker het geval bij de anonieme hoofdpersoon in Kanada. Jaren na afloop van de Tweede Wereldoorlog keert hij terug naar huis in Hongarije. Dat is al bijzonder omdat van de meeste woningen weinig meer over is, maar zijn huis staat er nog. Hoewel hij sterk vermagerd is en nog slechts een schim is van de man van vroeger herkent zijn buurman hem. Die zegt goed voor het huis te hebben gezorgd. Daar klopt niets van. Het huis is leeggehaald, alleen de muren staan er nog en er is alleen nog iets van sanitair aanwezig.
De man sluit zich op in wat vroeger zijn studeerkamer was. De buurman, een kruidenier, voorziet hem van levensmiddelen. Het enige bezoek dat hij verder krijgt is dat van de buurvrouw die elke week een bad neemt. De buurman doet alsof de woning zijn eigendom is en hij heeft er een bestemming voor. Dat blijkt als het huis ineens wordt bevolkt door mensen die de man alleen maar hoort, hij komt zijn kamer niet uit. Zij weten een drukpers naar binnen te krijgen, een middel om hun afkeer van de Russische bezetter mee uit te drukken. Niet veel later is daar de Hongaarse opstand. De gevechten en wat daarop volgt brengt veel teweeg bij die man.
Aangrijpende herinneringen en verwarrende gesprekjes
In Kanada leef je in het hoofd van de hoofdpersoon. Communicatie is er niet veel en behalve zijn gedachten zit er weinig leven meer in deze zwaar beschadigde man. Echte hulp krijgt hij niet. Zijn buurman houdt hem in leven maar dat lijkt meer ingegeven door pragmatisme dan door menslievendheid. Immers, in deze toestand kan die buurman doen en laten wat hij wil in dat huis.
Zijn gedachten gaan alle kanten op, af en toe krijg je iets mee van wat hij in de oorlog en in de jaren daarna heeft meegemaakt. Levenslust is verdwenen, hij beschouwt het leven als zinloos en zelfs de mensheid als een mislukte grap.
“Want de mensheid is tenslotte lachwekkend, en een grap is het heldere moment waarop je dat ineens inziet.”
Toch is er af en toe iets wat op een gesprek lijkt. Maar dan blijkt dat dat zijn ervaringen tot een heel andere kijk op de situatie leiden dan bij de anderen, bijvoorbeeld de buurman die zich afzet tegen de Russische overheersers. Dat blijkt ten tijde van die opstand:
“De Russen komen terug, zie ik, gaat hij (de buurman, JK) verder. Ze komen met tanks en kanonnen. Weet je wat dat betekent?
Je denkt even na.
De bevrijding, fluister je.
Vanuit de deuropening kijkt de Buurman je geschokt aan.”
Als lezer weet je dat het dan niet meer goed kan komen tussen die twee, waarmee het lot van de hoofdpersoon bezegeld is. Het aangrijpende en hallucinante Kanada geeft daarmee weer eens een blik vanuit een andere invalshoek op alle ellende die die oorlog heeft veroorzaakt.
Literatuur
Wereldbibliotheek
2021
Paperback
175
Nadia Ramer
9789028428034
