Zwaar onderwerp, luchtige toon
Dat Miriam Toews niet iemand is van de gemakkelijke onderwerpen bleek al uit Wat ze zeiden, haar eerste naar het Nederlands vertaalde boek. Ze bevestigt dat met Niemand zoals ik dat een aantal kenmerken deelt met de voorganger maar ook flinke verschillen kent.
Succes is ook niet alles
De mennonitische achtergrond van de auteur komt ook in Niemand zoals ik aan bod. In dat eerdere boek vormde dat het belangrijkste thema, nu is het vooral bedoeld om de afkomst en achtergrond van de belangrijkste personages te schetsen. Dat zijn de zussen Yolandi kortweg Yoli, de verteller, en Elfrieda afgekort Elf von Riesen.
De zussen groeien op in East Village, een mennonitische gemeenschap waarin vrouwen een ondergeschikte rol hebben en vooral veel niet mogen. Bij hoge uitzondering mag in het ouderlijk huis een piano staan. Elf heeft talent en laat dat op een ongepast, hoewel het daar voor een vrouw eigenlijk altijd ongepast is, moment horen als er wat heren op bezoek zijn. De gevolgen zijn ingrijpend.
Enkele jaren later, er is inmiddels van alles gebeurd, groeit Elf uit tot een gevierd concertpianiste. Ze is gelukkig getrouwd en is welvarend.
Zus Yoli vergaat het heel anders, zoals zij in wel meer opzichten elkaars tegenpolen zijn. Ze heeft twee kinderen van verschillende mannen, heeft altijd problemen en tekorten. Je zou het met reden een armzalig leven kunnen noemen, een puinhoop.
Maar raad eens: wie van de zussen heeft te maken met depressies en verlangt naar een zelfgekozen levenseinde? Degene van wie je dat het minst zou verwachten, Elf. Die gaat daarin ver en doet beroep op haar zus Yoli om haar daarmee te helpen. Ze smeekt haast om een reis naar Zwitserland omdat Elf denkt te weten dat zelfmoord daar eenvoudig is te realiseren. Niemand zoals ik is een zoektocht naar wat het leven de moeite waard maakt. Yoli heeft het moeilijk met de doodswens van haar zus met als extra complicatie dat hun vader zichzelf, toen zij nog kinderen waren, voor de trein heeft geworpen.
Emotioneel complex
In tegenstelling tot wat je zou verwachten bij zo’n zwaar thema is Niemand zoals ik een vrij luchtig boek. Het verhaal is volgens de toelichting van de uitgeverij autobiografisch. Misschien vormt dat de verklaring, een manier om ermee om te gaan. Het roept tegenstrijdige gevoelens op. Depressies lijken niet meer dan een beetje tegenwind, een smeekbede om te helpen bij zelfmoord als een vraag als joh, denk even mee. Tegelijk voel je aan alles dat Yoli het er enorm moeilijk mee heeft. Zij kan niet bevatten dat iemand die haar leven op de rails heeft er emotioneel zo aan toe kan zijn. Yoli is degene die het moeilijk zou moeten hebben, Elf niet, toch?
Een ander thema is toch die mennonitische achtergrond. Het lijkt de zussen goed gelukt om er afstand van te nemen. Hun moeder doet haar best. Ze volgt colleges om te leren voor maatschappelijk werkster en therapeute. Haar latere klantenkring bestaat vooral uit
”een gestage stroom verdrietige en boze mennonieten, die meestal in het geheim naar ons huis kwamen omdat therapie werd gezien als nog verwerpelijker dan bestialiteit, want bestialiteit is nog enigszins begrijpelijk in geïsoleerde boerengemeenschappen.”
Misschien is dat wel een verklaring voor de houding van Elf die therapie niet als de weg naar genezing lijkt te kunnen beschouwen.
Depressies, doodswens, religieus gif, het mislukte leven van Yoli en nog zo wat zaken zijn genoeg ingrediënten om er een deprimerend boek van te maken. Het is een knappe prestatie van Miriam Toews dat Niemand zoals ik een boek is dat gemakkelijk leest, vol compassie zit, prachtig de kracht van de band tussen twee zussen laat zien en bij vlagen zelfs luchtig en humoristisch is. Laat de andere vertalingen maar komen!
Literatuur
Cossee
2022
Paperback
320
Josephine Ruitenberg, Claudia Visser
9789059369986
Ontdek meer van JKleest
Abonneer je om de nieuwste berichten in je inbox te ontvangen.