Zes anonieme helden
Denk je aan een persoon die bekend is geraakt door zijn hulp aan de Joden tijdens de Tweede Wereldoorlog dan zal de naam Schindler vermoedelijk de eerste zijn die in je opkomt. Er zijn gelukkig meer Duitsers geweest die met gevaar voor eigen leven hun Joodse medemensen hielpen. Hoe moeilijk dat was en hoeveel lef zij daarvoor moesten hebben toont Kevin Prenger aan in In de schaduw van Schindler.
Schindler was niet de enige
Yad Vashem, de officiële staatsinstelling van Israël voor het herdenken van de Joodse slachtoffers van de Holocaust en de redders van Joden, heeft ruim 600 Duitsers erkend als Jodenhelper. Dit aantal staat in schril contrast met bijvoorbeeld de aantallen in Polen en Nederland. Het is deels verklaarbaar, immers de kans op ontdekking was in Duitsland veel groter, al was het maar omdat in het land relatief veel aanhangers van het nazibewind te vinden waren. Men schat dat het er wel heel wat meer waren, maar dat is gissen. Velen zullen er niet mee te koop hebben gelopen.
In de schaduw van Schindler bevat het verhaal van zes van deze helpers. Het zijn geen bekende namen, zeker niet in vergelijking met Schindler. Hun belang is er niet minder om. Hun verzet was soms openlijk en daarvoor moest een hoge prijs worden betaald. Vaker bleef het onder de radar en lukte het hen om ermee weg te komen en de oorlog te overleven. Vaak kwam daar wel een hoop geluk bij kijken en soms was er wel wat hulp van buitenaf. Er waren meer Duitsers met het hart op de juiste plaats.
Zes dapperen
Van elk van deze zes vertelt Prenger kort over hun persoonlijke geschiedenis en wat zij hebben gedaan tijdens die oorlog. Elk verhaal is de moeite waard. Het gaat om markante, moedige personen. Zo is daar de kapitein van de St. Louis, Gustav Schröder, die met dat schip Joodse vluchtelingen naar Cuba en de Verenigde Staten probeerde te vervoeren. Vergeefs, het schip mocht niet meer aanmeren en na een moeilijke periode zat er niets anders op dan terug te keren naar Europa. Door orders te negeren en zijn eigen koers te varen heeft hij de opvarenden in veilige havens kunnen afzetten. Zolang het duurde, want naarmate de tijd verstreek en de Jodenvervolgingen intensiveerden zijn er toch heel wat van hen opgepakt en vermoord. Maar, er zijn ook heel wat opvarenden die het wel hebben overleefd en dat is voor een belangrijk deel aan hem te danken.
Zonder de anderen tekort te doen wil ik er nog iemand uitlichten: Maria von Maltzan. Deze vrouw van adellijke afkomst had zich gedeisd kunnen houden en zou dan zonder veel problemen de oorlog hebben overleefd. Zij koos een ander pad en heeft heel wat Joden van een gang naar de gaskamers weten te redden. Haar bravoure, zelfvertrouwen en welbespraaktheid hielpen haar uit de gevaarlijkste situaties.
Spannend en meeslepend
Prenger heeft ervoor gekozen om niet alleen hun persoonlijke verhaal en heldendaden te beschrijven. Hij plaatst het in de context en beschrijft ook het verloop van de oorlog en van de Jodenvervolgingen. Dat heeft een nadeel: verschillende gebeurtenissen en ontwikkelingen komen vaker terug. De voordelen zijn groter. Elk verhaal is een min of meer afgerond geheel. Bovendien is hiermee voorkomen dat het vooral anekdotiek is. Wat mij betreft is dat een goede aanpak.
Het resultaat is een, ondanks het onderwerp, prettig leesbaar boek, dat bij vlagen ook behoorlijk spannend en meeslepend is. Niet alle Duitsers waren meelopers en / of wegkijkers. Met In de schaduw van Schindler krijgt hun moedige gedrag terecht de aandacht die het verdient.
Non-fictie
Just
2022
Paperback
319
9789089757241
