Het duisternismanifest – Johan Eklöf

Onderschatte dreiging

Dat ecosystemen onder druk staan kan geen nieuws meer zijn. Klimaatverandering, kleinere leefgebieden voor dieren, ontbossing en gevolgen van uitstoot zijn zo wat oorzaken van aantasting, decimering en uitsterving van soorten. Dat treft zowel flora als fauna. Een van de andere oorzaken daarvan, die ten onrechte weinig aandacht heeft gekregen, is lichtvervuiling. In Het duisternismanifest maakt Johan Eklöf inzichtelijk wat de funeste gevolgen zijn van de toename van kunstlicht en daardoor afname van duisternis.

Vleermuisonderzoek als aanleiding

Dat lijkt een open deur, maar dat is niet helemaal het geval. Er is geen sprake van communicerende vaten of een vorm van evenwicht tussen die uitersten. Dat gaat enerzijds om “hoeveelheden”. Je hebt maar weinig licht nodig om een heleboel duisternis op te heffen. Anderzijds gaat het om tijd. Zelfs een zeer kortstondige fase van verlichting is genoeg om relatief langdurig de gevolgen van duisternis teniet te doen. Weer in slaap vallen kost meer tijd dan de duur van de verstoring door kunstlicht.
Hoe dan ook, in alle gevallen verstoort dat het bioritme, of zoals de ondertitel van Het duisternismanifest luidt: Wat kunstlicht doet met ons levensritme. Interessant hierin is het woord ons. Het lijkt erop te duiden dat het over mensen gaat, maar dat is niet zo. Het gaat over alle diersoorten, de mens inbegrepen.

Johan Eklöf is expert op het gebied van ecologie en bioritme. Hij is een gerenommeerd vleermuisonderzoeker, een diersoort die het vooral van duisternis moet hebben. Verschillende onderzoeken wezen uit dat deze dieren enorm veel hinder ondervinden van lichtvervuiling. Er zijn steeds minder populaties en die er zijn worden kleiner. Dat komt deels door de inperking van hun leefgebied. Van oudsher zijn bijvoorbeeld kerken geliefde verblijfplaatsen, maar omdat ook dergelijke gebouwen steeds meer en steeds vaker verlicht zijn, zijn zij genoodzaakt te verkassen. Probleem daarbij is dat zij geen kant op kunnen bij gebrek aan duistere alternatieven.

Nou zou je denken dat het misschien niet zo erg is, omdat vleermuizen bekende verspreiders van ziekten zijn. Dat is deels waar, maar ook een misvatting. Hun rol in het ecosysteem is onmisbaar.

Verstorend voor alle levensvormen

Het duisternismanifest gaat over veel meer soorten dan vleermuizen. De mens komt natuurlijk aan bod. Het behoeft nauwelijks betoog wat kunstlicht, bijvoorbeeld van allerlei soorten schermen, met ons bioritme doet.
Het gaat over flora. Dat ondervindt al heel wat ellende, maar ook dat heeft een regelmatig patroon van licht en donker nodig om gezond te blijven.

Het gaat vooral over andere dieren dan de mens. Een paar voorbeelden. Vogels hebben heel veel last van de toename van kunstlicht. Niet alleen dicht bij huis, zoals bijvoorbeeld bij tuinvogels en roofvogels, maar ook trekvogels hebben er last van. Ze raken letterlijk de weg kwijt doordat hun oriëntatie wordt verstoord.
Ook in zee is dat merkbaar. Plankton bijvoorbeeld, wat aan de basis staat van de voedselketen, kent een vast bewegingsritme, afhankelijk van licht en donker. Als dat ritme is verstoord betekent dat minder voedsel voor in zee levende dieren en dat zet een kettingreactie van verstorende gevolgen in gang.

Zet aan tot meer bewustwording

In Het duisternismanifest staan talloze voorbeelden van de nadelige effecten van de toenemende hoeveelheid kunstlicht. Johan Eklöf beschrijft dat op uiterst toegankelijke wijze, je hoeft geen wetenschapper te zijn om zijn betoog te kunnen volgen. Het leest vlot, zonder dat het afbreuk doet aan de onheilspellende boodschap.

Aan het eind wordt duidelijk wat de titel inhoudt. Eklöf besluit zijn boek met een aantal (dringende) aanbevelingen, zoals Merk het donker op, Bescherm het donker, Volg je innerlijke ritme en mijdt ’s-avonds blauw licht. Dat is hard nodig, want hoewel men in enkele delen van de wereld het licht heeft gezien en inziet dat het anders moet, valt er nog een wereld te winnen. Het natuurlijke ritme van licht en donker is een te belangrijke pijler van het fragiele ecosysteem om daar te nonchalant over te denken. Hopelijk draagt Het duisternismanifest bij aan een grotere bewustwording hiervan.

Het duisternismanifest
Johan Eklöf
Non-fictie
Ten Have
2022
Paperback
240
Jasper Popma
9789025910532
Share

Geef een reactie

Deze site gebruikt Akismet om spam te verminderen. Bekijk hoe je reactie-gegevens worden verwerkt.