Controversieel als vanouds
Dat Lionel Shriver niet vies is van controverse is wel duidelijk. In haar nieuwste boek Waanzin geeft ze invulling aan “haar verzet tegen woke en identiteitspolitiek in een interview met The Evening Standard in 2021, waarin ze verklaarde dat ze dat niet deed op basis van het principe, maar wegens hun methode: “schelden, het zwijgen opleggen en wraakzucht” (Wikipedia). Zoals ook in een aantal van haar eerdere boeken verwerkt zij hierin autobiografische elementen, zodanig dat zij zich als auteur nadrukkelijk laat gelden door de hoofdpersoon te gebruiken om langs die weg haar mening te ventileren in deze roman met dystopische trekjes.
Verstikkende Geestelijke Gelijkwaardigheid
Bijvoorbeeld in Big brother gaat het over een hoofdpersoon die het verloop van de eetstoornis van haar broer tot in detail uitwerkt. De oudere broer van Lionel Shriver was gestorven aan een eetstoornis. In Waanzin verwerkt zij andere gebeurtenissen uit haar leven. Meerdere malen heeft zij te maken gehad met organisaties die niet meer met haar wilden werken vanwege haar controversiële uitspraken. De hoofdpersoon in dit boek, Pearson Converse, overkomt dat ook, zelfs in hetzelfde jaar als de schrijver zoiets overkwam: 2016.
Pearson was als kind al opstandig. Zij groeide op in een gezin van Jehova getuigen, waarvan de moeder heel streng in de leer was. Haar afkeer van dat geloof, ‘voor Jehova’s is vreugdeloosheid zelf een vreugde’, en de bekrompenheid die daarbij hoort, resulteert erin dat zij wegloopt als zij 16 is. Ze wordt opgevangen door Emory Ruth, kind van hoogopgeleide ouders. Het is het begin van een lange vriendschap, die evenwel onder druk komt te staan door maatschappelijke veranderingen.
Er is een beweging ontstaan die alle onderscheid wil uitbannen. Dom, stom of idioot mag je iemand niet meer noemen, maar ook slim of intelligent zijn taboewoorden. Het resultaat is een verstikkende cultuur van gelijkheid, waarin opleiding er niet meer toe doet, want iedereen is toch gelijk. Waarom zou je moeite doen? Iedere scholier krijgt zijn diploma toch wel, net als studenten hun bul. Er bestaan zelfs uitdijende instanties die Geestelijke Gelijkwaardigheid moeten waarborgen. Dat gaat natuurlijk mis als onkundigen bijvoorbeeld bruggen moeten bouwen en mensen moeten genezen.
Verwoestende gevolgen
Voorin is deze uitspraak opgenomen die dit vakkundig verwoordt:
‘Het wordt steeds duidelijker dat noch honger, noch aardbevingen, noch microben of kanker het grootste gevaar voor de mens vormen, maar de mens zelf. Waarom? Omdat er geen afdoende bescherming bestaat tegen geestelijke epidemieën, die oneindig veel grotere verwoestingen aanrichten dan de ergste natuurrampen – Carl Jung’
De gevolgen ondervindt Pearson in meerdere opzichten. Haar man raakt invalide door een fout van een onkundige werknemer, gevolgd door een operatie die volkomen mislukt, uitgevoerd door een arts die de ballen verstand heeft van zijn werk. De druk die zich jarenlang in haar heeft opgebouwd leidt tot een uitbarsting die haar haar loopbaan, gezin en vriendschap met Emory kost. Terwijl zij vroeger konden lachen om de stompzinnigheid van anderen is Emory nu boegbeeld van de GG-beweging. De verschillen hadden niet groter kunnen worden.
Maar aan alles komt een eind en de wereld verandert weer, net als bijvoorbeeld Emory. Dat geldt niet voor Pearson, die haar opstandigheid tot het einde toe volhoudt. Ook nu weer begrijpelijk, trouwens. Of het weer goed komt tussen die twee is de belangrijkste vraag als het einde van Waanzin nadert. Het antwoord is verrassend, en ook dat is kenmerkend voor de boeken van Shriver.
Volop genieten!
Lef kun je Shriver niet ontzeggen. Op verschillende momenten en door allerlei organisaties en instanties is zij uitgekotst. Haar kennende kon je erop wachten dat zij dit zou verwerken in een roman, een vertelvorm waarin zij verbaal helemaal los kan gaan. Dat doet zij dan ook, met heel veel vuur en teksten die doordrenkt zijn van gif. Goed, ze draaft af en toe wat door en een aantal van haar (of die van Pearson?) standpunten zijn op zijn minst voor discussie vatbaar, maar het resultaat is wel een roman waarin zij verbaal op haar best is.
Een paar citaten om dat te illustreren:
“Duistere emoties zijn zowel sterker als bestendiger dan hun zonnigere pendanten. Als je ze in de tank van een auto zou kunnen gieten, zou je op walging, woede, verontwaardiging en antipathie naar verre horizonten kunnen rijden, terwijl je met een brandstof gedestilleerd uit barmhartigheid, empathie, waardering en vergevingsgezindheid na een paar honderd meter al in de berm zou staan.”
“Radicale bewegingen blijven hun eisen opschroeven omdat niets slechter voor een zaak is dan succes.”
“Op de langere termijn is het werkelijk onmogelijk om vanuit puur cynisch eigenbelang een verkeerde voorstelling van zaken te propageren en er tegelijkertijd privé een op na te houden die haaks staat op wat je publiekelijk verkondigt.”
Waanzin heeft meer te bieden dan mooie teksten, alsof dat niet al genoeg is. Het verloop van de vriendschap is prachtig om te volgen, de manier waarop de karakters zich ontwikkelen eveneens. Ze speelt een fraai spel met het fenomeen onbetrouwbare verteller en ze veroorlooft zich ook wat vileine speelsheid. Zo noemt de tussen Jehova’s opgegroeide Pearson haar eerste kind Darwin, natuurlijk een provocatie. Het speelt zich af in de plaats Voltaire, niet echt illustratief voor Geestelijke Gelijkwaardigheid en misschien moet die plaatsnaam dan maar veranderen. Klinkt bekend, toch?
Ik kan het onmogelijk met alle standpunten van haar (of van Pearson?) eens zijn, maar wat heb ik genoten van de schrijfkunsten die Shriver in Waanzin laat zien!
Literatuur
Atlas Contact
2024
Paperback
383
Marian van der Ster, Karina van Santen
