De Duitse oorlog – Nicholas Stargardt

Monumentale reconstructie

Over de tweede wereldoorlog is al zo veel gepubliceerd dat je denkt dat alles erover nu wel gezegd is. De historicus Nicholas Stargardt is er desondanks uitstekend in geslaagd om een en ander te bezien vanuit een bijzondere invalshoek. Wie nieuwe feiten verwacht over het verloop van de strijd, over allerlei gruwelen die de strijdende partijen op hun geweten hebben, met de Jodenvervolging als meest in het oog springende, komt bedrogen uit. Hiervan is veel bekend en Stargardt voegt daar niets aan toe. Maar zelden is dit beschreven vanuit het oogpunt van Duitse burgers. Het resultaat mag er zijn. De Duitse oorlog is een bijzonder goed gedocumenteerd verslag van deze zwarte periode dat goed inzicht geeft in de gevoelens en ervaringen van Duitse burgers.

De Duitse oorlog is enerzijds een boek waarin het verloop van die oorlog nauwkeurig en behoorlijk volledig is beschreven. Geen nieuwe feiten maar het is wel van belang om de stemmingswisselingen in perspectief te plaatsen. De Duitse bevolking was nog niet bekomen van de traumatische, vernederende nederlaag van de eerste wereldoorlog. Economisch en moreel was het land bankroet. Er was weinig eenheid en over de toekomst maakten de burgers zich weinig illusies.

De oorlog die (bijna) niemand wilde

De tijd, de sfeer was rijp voor de opkomst van het nazisme. De politieke tak had het tij mee en kon op toenemende steun rekenen. Door verdeeldheid bij de politieke tegenstanders konden de nazi’s in 1933 de macht grijpen. De beer was los, elke vorm van tegenstand werd bruut uit de weg geruimd. Maar hoe voelde het Duitse volk zich hieronder? Aanvankelijk verdeeld, maar langzaam groeide er een gevoel van eenheid. Dat ging niet vanzelf en veel burgers voelden helemaal niets voor de denkbeelden. Hun geluid werd niet gehoord, het werd overstemd.

In de loop van de jaren dertig groeide de oorlogszuchtige stemming. Ook dat ging niet van harte, men herinnerde zich maar al te goed wat twintig jaar eerder was gebeurd. Er was geen enkel vertrouwen dat een nieuwe oorlog gewonnen zou kunnen worden. Dat veranderde snel toen Oostenrijk en Tsjechië waren geannexeerd, Polen was overrompeld en de lage landen in minder dan geen tijd waren verslagen. De eenheid groeide, evenals het geloof in de overwinning.

De nederlaag is onafwendbaar

Zo snel als het vertrouwen bij de bevolking toenam, zo snel taande het ook weer toen de Duitsers door een paar tactische blunders hun hand overspeelden. Rusland verslaan bleek te veel gevraagd. Het indirecte gevolg daarvan was dat zij de heerschappij in de lucht ook kwijtraakten. De eerste grote bombardementen kwamen als een grote verrassing. De propagandamachine had de burgers de illusie gegeven van onkwetsbaarheid. De oorlog speelde zich ver buiten de landsgrenzen af evenals de systematische uitroeiing van Joden. Men wist veelal niet beter dan dat alles op rolletjes ging en velen geloofden dat de Duitsers een rechtvaardige oorlog voerden. En men beheerste ook uitstekend de kunst van het wegkijken, dat moet ook gezegd.

Maar het vertrouwen brokkelde razendsnel af. De bombardementen namen in intensiteit toe. De berichten over de vernietigingskampen konden niet meer worden genegeerd, net zomin als de vreselijke (oorlogs)misdaden die de Duitse legers op hun geweten hadden. Al snel was de alles overheersende mening dat de Duitsers deze ellende over zichzelf hadden afgeroepen, het was de wraak voor alles wat uit naam van het Duitse volk is misdaan.

Een groot deel van de bevolking wilde vervolgens maar één ding: een snel einde aan de oorlog. Dat kwam er niet van, de macht van de nazi’s was nog veel te groot. Het heeft uiteindelijk nog jaren geduurd voordat aan de ontberingen van het Duitse volk een einde kwam. Wat overbleef was een bevolking die murw was gebeukt door de niet aflatende bombardementen, een land dat was vernietigd en uitgewoond. Men besefte dat het zover niet had hoeven komen als de leiders hun nederlaag onder ogen zouden hebben gezien. Men besefte ook dat men zich zand in de ogen had laten strooien, vooral toen het verloop van de strijd kantelde. Maar men besefte nog veel meer dat het de wraak en de intensiteit daarvan over zichzelf had afgeroepen.

Goed gedocumenteerd, overtuigende reconstructie

Stargardt heeft geput uit onnoemelijk veel documenten. Officiële, waardoor hij in staat was de oorlog vanuit Duits perspectief te reconstrueren. Maar vooral veel “onofficiële”, zoals dagboeken, brieven, verslagen, kerkelijke stukken en allerlei andere bronnen. Hieruit rijst een beeld op van een bevolking die verdeeld was en waar de sfeer vooral werd bepaald door het schreeuwende en intimiderende deel.

Het resultaat is enerzijds een gedetailleerd beeld van het verloop van de oorlog vanuit Duits perspectief. Anderzijds laat De Duitse oorlog goed zien wat de verwoestende effecten waren voor de burgers. Deze oorlog was een oorlog die veel mensen aanvankelijk niet wilden, die het volk gaandeweg een kortstondig gevoel van onoverwinnelijkheid gaf, maar die catastrofaal eindigde in een lijdensweg die veel langer heeft geduurd dan een groot deel van het volk wilde. Dit was vooral te wijten aan de halsstarrigheid van de leiders die vertrouwen bleven houden in een ommekeer. Een catastrofe die als straf werd gevoeld voor het in het zadel helpen en houden van een misdadig regime, voor het wegkijken, meehelpen en medeverantwoordelijk zijn voor een ongekende volkerenmoord.

Wie naast dit boek meer hierover wil lezen kan ook terecht bij Tot de laatste man van Ian Kershaw. Van vergelijkbaar niveau maar met de focus vooral op het laatste deel van de oorlog als de nederlaag, uiteraard vanuit Duits perspectief, onvermijdelijk is geworden.

——

Titel De Duitse oorlog
Auteur Nicholas Stargardt
Vertaling van The German War: A Nation Under Arms
Vertaler Fred Hendriks, Huub Stegeman, Albert Witteveen
Uitgeverij en jaar De Bezige bij 2016
Pagina’s 838
ISBN 9789023495185
Share

Geef een reactie

Deze site gebruikt Akismet om spam te verminderen. Bekijk hoe je reactie-gegevens worden verwerkt.