Wonderlijke metaroman
Hier en daar is gesuggereerd dat Italo Calvino last had van een writer’s block. Als je kijkt naar zijn productie dan valt op dat er een merkwaardig, ongebruikelijk gat zit tussen de voorafgaande roman en de verschijningsdatum van Als op een winternacht een reiziger. Het zou ook de verklaring kunnen zijn voor de zeer ongewone inhoud van deze roman.
Het begint al op een merkwaardige manier als de hoofdpersoon, in deze roman uitsluitend aangeduid als Lezer, wordt toegesproken:
“Goed, waar wacht je nog op? Strek je benen uit, leg je voeten rustig op een kussen, op twee kussens, op de armleuningen van de divan. Zorg ervoor dat er in geen geval schaduw over de bladzijde valt, maar ook geen al te schel licht.”
Vanaf dat moment is al wel duidelijk dat je niet aan een “normale” roman bent begonnen.
Aanzetten tot romans
Als op een winternacht een reiziger is een roman die inhoudelijk telkens andere aanzetten bevat tot wat je echte romans zou kunnen noemen. Aan het eerste verhaal ontleent dit boek zijn titel. Als Lezer aan dit boek is begonnen en net op stoom begint te komen bemerkt hij dat het niet goed is gedrukt. Het bestaat uit een aantal malen hetzelfde begin.
Hij gaat terug naar de boekwinkel en daar ontmoet hij Lezeres. Zij blijkt een lotgenoot te zijn. Zij besluiten om op zoek te gaan naar een goede versie.
Om de “spanning” maar meteen weg te nemen: die zullen zij niet vinden. Op de meest krankjoreme manieren krijgen zij telkens andere boeken in handen waar telkens iets anders mee mis is. Telkens zijn het verhalen, althans het begin daarvan, die niet verder komen dan een aanzet tot een roman. En die dus onaf zijn. Het bijzondere is dat er wel een verklaarbaar verband is tussen deze verschillende boeken, inhoudelijk verschillen ze daarentegen enorm van elkaar.
Het zou een illustratie kunnen zijn van een schrijver die wel ideeën heeft maar niet weet hoe deze uit te werken en te voltooien.
Romantechniek
Deze verhalen worden afgewisseld met passages waarin de verteller (de schrijver zelf?) zich tot Lezer richt, en indirect natuurlijk ook tot de echte lezer en waarin hij ingaat op technische begrippen als perspectief en tijd. Zo laat hij zien wat hij als auteur zou kunnen doen met de “ik” in één van der verhalen. Interessant, het toont voor welke keuzes een schrijver komt te staan tijdens het schrijfproces. Keuzes die soms goed en soms minder goed uitpakken. Ook dit zou je een illustratie van een schrijfkramp kunnen noemen.
De auteur heeft zo veel mogelijkheden en welke de juiste, de beste, is zul je nooit zeker kunnen weten. Een vorm van onzekerheid die tot potentiële verkramping kan leiden.
Twijfel
Wat nou te vinden van zo’n vreemd boek, met zo’n bijzondere constructie? De verschillende verhalen in Als op een winternacht een reiziger zijn meestal intrigerend genoeg om te willen weten hoe ze verder zouden verlopen. Enerzijds kun je dan bewondering voelen voor de fantasie, de vindingrijkheid en de onmiskenbare vertelkunst van Calvino. Anderzijds blijf je telkens weer op je honger zitten, om een uitdrukking van onze zuiderburen te lenen.
Dezelfde twijfels zijn er ook als het gaat om de passages waarin Lezer (en dus ook de lezer) door de alwetende verteller (auteur) wordt aangesproken. Enerzijds illustratief, maar wat moet je ermee? Het is aan de schrijver om te schrijven en aan de lezer om het resultaat tot zich te nemen. Aan de andere kant: een schrijver wordt ook geconfronteerd met wat lezers van zijn werk vinden, deze onrechtstreeks aanspreken op gemaakte keuzes. Hetzelfde eenrichtingsverkeer maar dan omgekeerd.
Dat is ook het geval met de totaalindruk. Enerzijds kun je bewondering hebben voor de vernuftige constructie, anderzijds is het misschien wel wat gemakzuchtig gedrag van een auteur die niet weet hoe hij verder moet. Toch ligt dat laatste minder voor de hand.
Hoewel de twijfels wel zullen blijven is Als op een winternacht een reiziger bijzonder genoeg om er met plezier op terug te kijken. Als het bedoeld is als illustratie van een writer’s block, zoals het op mij overkomt, is het uitstekend geslaagd!
Literatuur
L.J. Veen Klassiek
2019
Paperback
300
Henny Vlot
9789020415933
Ontdek meer van JKleest
Abonneer je om de nieuwste berichten in je inbox te ontvangen.