De nazi en de kapper – Edgar Hilsenrath

 

Holocaustsatire

Het zijn twee woorden die in wezen niet aan elkaar zijn te knopen. Het contrast daartussen is te groot. En toch is er nauwelijks een betere aanduiding te bedenken dan dat voor De nazi en de kapper van Edgar Hilsenrath. Hij is geboren in 1926 in Leipzig. Toen hij twaalf was vertrokken zijn moeder, zijn broer en hijzelf naar Roemenië. De oorlog heeft hij overleefd, een klein wonder. Daarna vertrok hij naar Palestina en emigreerde vervolgens in 1951 naar Amerika. Later ging hij tijdelijk terug naar Duitsland om in zijn eigen taalgebied te werken aan dit boek om zich in 1975 definitief in Berlijn te vestigen.

Ondanks enorme verkoopaantallen, meer dan twee miljoen stuks, van zijn werk duurde het zo’n zes jaar voordat het in Duitsland zelf werd uitgebracht. Meer dan zestig uitgeverijen, inclusief alle gerenommeerde, durfden het niet aan. Een kleine uitgever had wel de ballen om het te publiceren en het werd een groot succes. Enig begrip voor de beweegredenen is wel op te brengen. Duitsland was nog lang niet klaar met de oorlog en dan is een boek als dit als zout in een open wond.

De verdorven Max Schulz

De nazi en de kapper gaat over Max Schulz, geboren in 1907 als zoon van een vrouw die haar geld deels ruggelings verdient. Haar bijbaan wordt niet gedoogd door haar eigenlijke werkgever en zij wordt eruit gezet. Moeder en zoon komen terecht bij de miserabele Slavitzky, een waardeloze kapper met nauwelijks klanten. De mensen gaan liever naar de tegenoverliggende kapsalon De Heer van de Wereld van de Jood Finkelstein. Hierin zit een kiem voor de latere Jodenhaat van Slavitzky waarmee ook Max Schulz wordt besmet.

Het toeval wil dat Finkelstein een zoon, Chaim, heeft die vrijwel net zo oud is als Max. Bijzonder gegeven: Chaim ziet er arisch uit, Max kan zo doorgaan voor een Jood. Zij raken bevriend en Max leert de familie inclusief Joodse gebruiken goed kennen. Het biedt alle mogelijkheden voor Max om na de oorlog een andere gedaante aan te nemen, uiteraard die van Chaim. Het komt hem goed uit want hij is in de oorlog hartstikke fout geweest. Hij doodde zonder wroeging vele Joden en was als kampcommandant van het vernietigingskamp Laubwalde medeverantwoordelijk voor de moord op zo’n 200.000 Joden. Onder hen: de familie Finkelstein die Max eigenhandig heeft vermoord. Door die persoonsverwisseling weet hij aan ontdekking en vervolging te ontkomen. Op de vlucht voor de Russen heeft hij nog snel een doos met gouden tanden en kiezen meegenomen die hij in de toekomst te gelde kan maken. Uiteindelijk komt hij terecht in Israël en hij begint daar een kapperszaak met dezelfde naam als die van de familie Finkelstein, bekostigt met de opbrengst van dat gestolen goud. De persoonsverwisseling is compleet, maar of het garanties biedt voor de toekomst?

Cynisch op een lichte, luchtige toon

Vermoedelijk is dit cynische gedrag van de hoofdpersoon een belangrijke factor geweest om dit boek te weigeren. Hoeveel Duitsers zijn op de een of andere manier aan vervolging ontkomen? Hoeveel hebben geen verantwoording afgelegd, zijn in de modus van bagatelliseren en ontkenning beland? Een spiegel kan dan heel confronterend zijn.

De toon van De nazi en de kapper is opvallend licht en luchtig. Het is bijna pijnlijk moeilijk om niet geregeld in de lach te schieten, gezien het onderwerp een niet erg gepaste reactie. Daardoor wijkt het af van veel andere boeken over dit beladen onderwerp en heeft het een geheel eigen stem.

Humor en satire als wapens

Hilsenrath speelt een interessant spel. Sommige zaken liggen er dik bovenop zoals de naam van die kapsalon, De Heer van de Wereld. Het is niet alleen die naam die later nog eens wordt gebruikt, het is ook een indicatie van de manier waarop Max Schulz, later dus Chaim Finkelstein, in het leven staat. Niemand doet hem wat, op alles heeft hij een antwoord of een passende reactie.

Andere zaken zijn wat subtieler. De kapsalon in Israël die hij overneemt en hernoemt is gevestigd aan de Derde Tempelstraat 33-45. Een ander voorbeeld. Max verblijft kort bij ene vrouw Holle, met een Arisch en een niet-Arisch been, want van hout. Zij woont op nummer 59, zij is 59 keer door de Russen verkracht. Haar laatste bezit, de trouwring, verkoopt zij aan een Amerikaanse majoor in ruil voor corned beef en seks. Zij ziet wel wat in hem maar denkt dat hij te oud is. Dat valt mee: hij is 59. Al snel sterft deze man aan een hartaanval en na wat gehannes met zijn lichaam zetten zij het op een bankje in het park met uitzicht op een standbeeld van Hitler.

Ook psychologisch valt er wel wat te ontdekken. De moeder van Max was een forse vrouw die meer aandacht had voor haar stiel als prostituee dan voor Max. Zijn stiefvader, de man die hem misbruikte en mishandelde, was een tenger mannetje. Als volwassene heeft Max een uitgesproken voorkeur voor forse, zwaargebouwde vrouwen, liefst ouder dan hijzelf. Tenger gebouwde vrouwen verafschuwt hij. Hoe zou dat nou komen?

Het zijn maar een paar voorbeelden van wat er allemaal valt te ontdekken in dit confronterende, verwarrend tragische en tegelijk humoristische boek. De nazi en de kapper is een meesterlijk boek waarvan de inhoud nog lang zal beklijven!

De nazi en de kapper
Edgar Hilsenrath
Literatuur
Ambo|Anthos
2013
Paperback
395
Annemarie Vlaming
9789041424976
Share

4 gedachten over “De nazi en de kapper – Edgar Hilsenrath”

Geef een reactie

Deze site gebruikt Akismet om spam te verminderen. Bekijk hoe je reactie-gegevens worden verwerkt.