Prachtige terugblik op een levenslange vriendschap
Wallace Stegner is in dit deel van de wereld nauwelijks bekend. Er zijn slechts enkele boeken van hem in vertaling uitgebracht. In de VS is hij bekender. Hij heeft met Angle of repose (wel vertaald als De fundamenten van ons leven) de Pulitzerprijs gewonnen. In 1980 won hij een grote prijs voor zijn bijdrage aan de Amerikaanse letteren; zo was hij één van de eersten die een programma voor creatief schrijven optuigde. Ook in maatschappelijk opzicht liet hij zich niet onbetuigd. Zijn laatste roman schreef hij toen hij 78 jaar oud was. Het is in 2015 uitgebracht onder de titel Wat behouden blijft.
Een ongemakkelijk begin
Larry is de verteller. Hij is getrouwd met Sally. Wat behouden blijft begint in 1972, als zij zijn uitgenodigd voor een reünie op initiatief van hun vrienden Sid en Charity Lang. Deze vindt plaats op een mooie plek in de natuur waar beide echtparen veel tijd hebben doorgebracht. Ook (klein)kinderen zijn van de partij.
Het stel is inmiddels op leeftijd, de reis valt hen zwaar. Sally is niet mobiel, Larry verkent de omgeving en in een weemoedige bui komen de herinneringen. Zoals hij het zelf noemt: hij gaat op zoek naar de temps perdu.
Wat volgt is een terugblik op hoe de vriendschap tussen de echtparen begon. Het is 1938 en Larry heeft het geluk dat hij, ondanks de moeilijke tijden, een aanstelling heeft gekregen aan de universiteit van Wisconsin. Het stel is arm en kan nauwelijks rondkomen.
Hoewel zij zich gezien hun achtergrond niet erg op hun gemak voelen worden zij wel opgenomen in het sociale leven aldaar. Zij maken kennis met Sid en Charity Lang, ogenschijnlijk hun tegenpolen. Zij zijn welgesteld, Sid is al meer een gevestigde naam en Charity is vooral iemand die het sociale verkeer in goede banen wil leiden. Maar wel op haar manier die, naar later blijkt, nogal dwingend is. Ook het verschil in afkomst zorgt voor enig ongemak bij Larry en Sally die op het oog weinig gemeen hebben met de Langs.
Pieken en dalen
Desondanks ontstaat een vriendschap die steeds hechter wordt. De mannen blijken heel goed met elkaar overweg te kunnen, de vrouwen ook. Toch is het maar zeer de vraag of de vriendschap zo lang had kunnen standhouden zonder Charity die voor alles een oplossing heeft. Larry’s aanstelling wordt niet verlengd: Charity heeft een oplossing. Zij moeten hun woning verlaten: zij regelt een alternatief. Zij gedraagt zich als een zelfverklaarde beschermvrouw, opdringerig en onvermijdelijk. Maar ook vrijgevig en gul, zonder voor wat hoort wat. Het is een houding die twee kanten heeft: het houdt de vriendschap overeind maar belast hem ook.
Er volgt een kort intermezzo. Het eerste deel eindigt met een tocht die bedoeld is om hun eerste gezamenlijk doorgebrachte zomer af te sluiten. Die begint moeizaam, bijna omineus, en eindigt dramatisch. Dat einde werkt door in het tweede deel. De vriendschap is bekoeld, maar nog wel levend. Het is het gedeelte waarin vooral de waarde van een huwelijk in voor- en tegenspoed wordt beschreven.
Het slotstuk gaat verder waar Wat behouden blijft begon: de reünie. Deze heeft een bijzonder en dramatisch doel. En uiteraard is alles weer gearrangeerd door Charity, hoe kan het ook anders. Tot achter de komma heeft zij alles bedacht en uitgewerkt. Het karakter van deze reünie maakt het echter onmogelijk om niet te komen. Het kan niet anders.
De waarde van levenslange verbintenissen
Wat behouden blijft is vooral een verhaal waarin Stegner de waarde van levenslange verbintenissen onder een vergrootglas legt. De vriendschap tussen beide echtparen overheerst. Het is een vriendschap die hoge pieken en diepe dalen kent maar die altijd in stand blijft. Een merkwaardige vriendschap: de mannen kunnen het uitstekend met elkaar vinden, de vrouwen ook. Maar Larry en Charity zijn volstrekte tegenpolen. Vooral Larry heeft weinig op met Charity, heeft geregeld veel moeite met haar houding en haar opdringerige goedertierenheid. Larry uit geregeld zijn frustraties, soms tegen Sid, maar vooral tegen zijn eigen vrouw. Het is af en toe een test van wat sterker is: de vriendschap tussen beide vrouwen of de loyaliteit tussen de echtgenoten.
Die levenslange verbintenissen betreffen ook beide huwelijken. Het huwelijk van Sid en Charity lijkt ongelijkwaardig, althans in de ogen van Larry. Tegelijk beseft hij dat de een niet zonder de ander kan. Het waarom en hoe beschrijft Stegner op schitterende wijze.
Dat geldt ook voor het huwelijk van Larry en Sally. Het oogt gelijkwaardiger, maar ook hun huwelijksband wordt geregeld op sterkte getest.
Onderzoekend, observerend, prachtig resultaat
De rust waarmee Stegner de tijd neemt om deze onderwerpen uit te diepen en dit op papier te zetten is weldadig. Mooi, invoelend taalgebruik, ingetogen als het gaat om het tonen van emoties.
Karakters diept hij prachtig uit. Dat geldt voor Sid, zeker, maar toch vooral voor Charity. Mooie vrouw, gastvrij, gul, loyaal, stralend middelpunt. Maar ook opdringerig, benauwend omdat altijd alles moet gaan zoals zij het heeft bedacht. Typisch voorbeeld van iemand die niet kan bestaan zonder anderen, zij heeft mensen nodig om haar leven in te vullen.
De eerste delen van het boek zijn mooi, maar niet uitzonderlijk. Het lijkt wel of die delen in dienst staan van het slotstuk dat van zeer grote schoonheid is. De vragen die Stegner daarin opwerpt, op zoek gaat naar antwoorden, eindigend in een geestelijke en lichamelijke zoektocht, is werkelijk prachtig uitgewerkt.
Wat behouden blijft is een boek met veel diepgang, een boek dat nog dagenlang in je hoofd blijft rondspoken, met een slotgedeelte dat onvergetelijk is!
—
Roman
Lebowski
2015
Hardcover
414
Edzard Krol
9789048821617
Interessant, Jan. Genoteerd!