Indringende, aangrijpende verhalen
Het is een titel die wel enige verklaring kan gebruiken. Het was één van de maatregelen van het zeer wantrouwende en repressieve DDR-regime om mensen onder controle te houden. Als een moeder al een keer de kans kreeg om naar het buitenland te gaan, lees de westerse wereld, dan moesten de kinderen thuisblijven. De gedachte erachter ligt voor de hand: een moeder keert altijd terug naar haar kinderen en zal het daarom wel uit haar hoofd laten het land permanent te ontvluchten. In Statiegeld voor mijn moeder staan veel meer voorbeelden. Manon de Heus en Marijke van der Ploeg hebben twintig inwoners van de voormalige DDR geïnterviewd. Hoewel veel al wel bekend kan zijn blijft het huiveringwekkend om van de mensen zelf te vernemen hoe het eraan toeging en wat de invloed was op het dagelijkse leven.
Achterdochtig en onderdrukkend regime
De DDR heeft ongeveer veertig jaar bestaan. In de jaren vijftig vertrokken enkele miljoenen mensen naar het westen. Om die leegloop tegen te gaan besloten de machthebbers om in 1961 de muur te plaatsen. Het was een goed voorbereide actie. Van de ene op de andere dag werd het lastig en gaandeweg vrijwel onmogelijk om de DDR te verlaten. De zogenaamde socialistische heilstaat werd een gevangenis waar de overheid de eigen bevolking wantrouwde. Er was niet veel voor nodig om als vijand van het regime te worden beschouwd.
De interviews zijn veelzeggend, zeker met in het achterhoofd dat het gaat om mensen die gewend zijn om niet het achterste van hun tong te laten zien. In de meeste gevallen gaat het om mensen die op enige wijze last hebben gehad van repressie. Zoals de vrouw die maandenlang werd gevolgd door de Stasi (Staatssicherheitsdienst, de geheime dienst) omdat haar man haar had verlaten en was gevlucht naar het westen.
Mensen moesten altijd op hun hoede zijn. Een verkeerd woord, een ondoordachte uitspraak, werkelijk alles kon een reden zijn om de aandacht van de staat op je te vestigen. Het meest angstaanjagende is dat er vaak niet lang overheen ging voordat je dagelijks in de gaten werd gehouden. Een misstap was zo gemaakt en dat kon zomaar resulteren in een jarenlange gevangenisstraf.
Alles voor de Staat
Inwoners werden ook ingezet ter meerdere eer en glorie van de staat. Een getalenteerde kok, als voorbeeld, mocht naar het buitenland. Het leek heel wat, maar hij moest aan het werk bij de ambassade en werd continu in de gaten gehouden. Gen enkele vorm van vrijheid.
Het misschien wel meest schrijnende voorbeeld is dat van de sporter Ines Geipel. Als kind al gedwongen beland in het sportprogramma want zij had talent voor hardlopen. Zonder het te weten werd zij jarenlang gedrogeerd, het dopinggebruik was van overheidswege goed georganiseerd. In de voorbereiding op de Olympische Spelen verbleef zij met het team in Mexico en werd zij verliefd op een Mexicaan. De Spelen gingen niet door, wegens de boycot van 1984. Terug in de DDR kreeg zij te horen dat zij een blindedarmoperatie moest ondergaan. Het resultaat: een verziekt lichaam. Zij heeft nooit meer kunnen sporten en pas tientallen jaren later volgde een hersteloperatie. Het wrange: zij mankeerde niets, had alleen maar wat last van vlinders in de buik.
Veel variatie
Statiegeld voor mijn moeder is niet eenzijdig. Er zijn ook interviews met mensen die weinig problemen ondervonden, met mensen die het relatief goed hadden, maar ook met iemand die onderdeel was van het systeem. De auteurs hebben daarmee bereikt dat het niet een eenzijdige en voorspelbare reeks interviews is geworden.
Normaal gesproken lees je zo’n soort boek in etappes, elke keer één, hooguit enkele verhalen. Door die grote variatie en de meestal bijzonder meeslepende verhalen is het met Statiegeld voor mijn moeder heel anders. Ik heb het bijna in één ruk uitgelezen!
Non-fictie
Aspekt
2019
Paperback
221
9789463387064
Interessant, Jan, genoteerd! Is beslist een boek voor mij! Bedankt voor de tip.