Aangrijpend, maar niet verrassend
Er zijn thema’s die een constante vormen in de Literatuur. Slavernij, en dan met name het Amerikaanse slavernijverleden, is zo’n onderwerp waar altijd weer nieuwe verhalen over verschijnen. In 2016 verscheen The Underground Railroad door Colson Whitehead dat een jaar later in vertaling verscheen als De ondergrondse spoorweg. Het is in de VS genomineerd voor verschillende grote prijzen en het werd bekroond met de National Book Award. Dat wekt verwachtingen.
De vlucht van Cora
Cora is slavin, derde generatie inmiddels. Haar grootmoeder stierf tijdens het werk, haar moeder heeft een vluchtpoging ondernomen. Deze Mabel is nooit achterhaald en iedereen gaat ervan uit dat haar vlucht is geslaagd. Het is voor de slavenhouders een reden om Cora extra in de gaten te houden, vluchten zit misschien ook haar in het bloed.
Lange tijd is het voor Cora geen serieuze optie, maar dat verandert als de onmenselijk wrede eigenaar van de katoenplantage zijn oog laat vallen op de inmiddels jonge vrouw. Met behulp van lotgenoot Caesar gaat zij ervandoor. Met de nodige moeite bereiken zij een ‘station’ van De ondergrondse spoorweg. Het uiteindelijke doel is het vrije noorden.
Het wordt een moeizame reis door verschillende staten. Soms denkt Cora erover om langer te blijven als het haar bevalt maar telkens gebeurt er weer iets waardoor ze genoodzaakt is om verder te trekken.
De meeste last heeft zij van ene Ridgeway, een ervaren slavenjager met een obsessie: de enige die hij nooit heeft weten te achterhalen is de moeder van Cora. Ten koste van alles wil hij, met wat lugubere types aan zijn zijde, voorkomen dat ook dochter Cora hem weet te ontglippen.
Goed begin, zwak einde
In De ondergrondse spoorweg gebeuren verschrikkelijke dingen. Het ergste wat Cora is overkomen is dat ze is verkracht. Verschrikkelijk natuurlijk, maar het is misschien wel één van de minder erge dingen die een vrouwelijke slavin kon overkomen. Nog ergere dingen overkomen vooral anderen, niet zelden tot de gruwelijke dood erop volgt. Slavenhouders waren bepaald niet zuinig op hun aankopen.
Colson Whitehead is er niet erg goed in geslaagd om mij te raken. Enerzijds misschien doordat hij vooral beschrijft wat anderen overkomt, gezien door de ogen van Cora en het daardoor afstandelijk blijft. Anderzijds voegt het niets toe aan wat we al weten van die tijd. Er zijn te veel boeken en films over geschreven.
De ondergrondse spoorweg begint heel sterk maar langzaam maar zeker sluipt er een zekere monotonie in het verhaal analoog aan een treinreis naar een nieuwe bestemming. In het begin spannend maar op enig moment slaat de gewenning toe. Aan het einde van de reis neemt de opwinding dan meestal weer toe, zo niet in dit boek. De afloop is daarvoor te voorspelbaar; maar wel weer goed voor de zakdoekjesindustrie.
Weinig geloofwaardig
Dan maar op zoek naar wat Whitehead weet toe te voegen aan de al bestaande verhalen. Dat is dan De ondergrondse spoorweg op zichzelf. Het is de letterlijke variant van een heel netwerk van mensen die slaven hielpen te ontkomen. Enerzijds goed gevonden, anderzijds ongeloofwaardig. Al was het maar omdat het onmogelijk lijkt om een enorm spoornetwerk te bouwen en te onderhouden in een gebied dat vergeven is van mensen die slaven houden dan wel hun voordeel willen doen met de jacht op ontsnapten en hun helpers.
Ook in andere opzichten mankeert er wel wat aan. Whitehead refereert aan specifieke medische experimenten op slaven maar het grootste schandaal op dat gebied is van ver na de tijd waarin De ondergrondse spoorweg speelt.
Neem ook een citaat als dit:
“Als je dit land echt wil leren kennen, zeg ik altijd, moet je het spoor nemen. Kijk naar buiten terwijl jullie erdoorheen denderen, en je zult het ware gezicht van Amerika zien.”
Dat is een boodschap die Cora te horen krijgt van een ‘stationschef.’ Er valt ook wel lekker veel te zien als je ondergronds reist.
Normaal gesproken is het geen punt om in een roman flexibel om te gaan met de werkelijkheid of waarheidsgetrouwheid. Whitehead heeft echter originele documenten in zijn boek opgenomen. Daarmee wekt hij de verwachting dat zijn roman een waarheidsgetrouw beeld geeft. Dat rijmt niet goed met elkaar.
Nee, De ondergrondse spoorweg is geen slecht boek, maar er mankeert te veel aan om alle lof en aanbevelingen te kunnen begrijpen. Het heeft de verwachtingen maar ten dele waargemaakt.
—
Meer over Colson Whitehead
Roman
Atlas Contact
2017
Paperback
347
Harm Damsma, Niek Miedema
9789025449124
Ontdek meer van JKleest
Abonneer je om de nieuwste berichten in je inbox te ontvangen.
Ik heb het gevoel dat het zoveel prijzen heeft gekregen omdat het over racisme en slavernij gaat. Daar zijn ze nogal dol op en daar kunnen ze geen genoeg van krijgen in USA. Begrijp ik het goed dat de originele documenten in het boek bedoeld zijn om de situaties die voorkomen in het verhaal een soort “True Story” te geven?
Ik denk dat je gevoel klopt. Aan de kwaliteit van het boek kan het niet liggen, het is in mijn ogen geen kanshebber voor een serieuze prijs. Over die documenten schrijft hij: deze zijn afkomstig uit de digitale verzameling van de University of North Carolina. Waarmee inderdaad de suggestie van een waargebeurd verhaal wordt gewekt.