De akte van mijn moeder – András Forgách

 

Interessant thema, helaas matig uitgewerkt

Hoe moet je omgaan met de ontdekking dat je moeder een dubbelleven heeft geleid? Dat is de vraag waarvoor András Forgách zich gesteld ziet als hij erachter komt dat zij meer is geweest dan hardwerkende vrouw, moeder en echtgenoot. Tot een echt antwoord komt hij niet in zijn roman De akte van mijn moeder. Wel schetst hij uitvoerig hoe het met haar zover heeft kunnen komen.

Teleurstellende emigratie

Bruria Avi-Shaul is een Joodse vrouw die samen met haar man Israël verlaat. Het zionistische gedachtengoed staat hen niet aan en zij emigreren naar Hongarije. Het echtpaar denkt dat het leven in wat een communistische heilstaat zou moeten zijn beter bij hen past. Met de kennis van nu is het niet heel verrassend dat zij daarin worden teleurgesteld. De vader van András heeft moeite om aan het werk te komen en nog meer om het te behouden. Het zorgt bij de niet erg stabiele man voor veel onrust. Wat verder niemand weet is dat hij bijbeunt als informant van de geheime dienst. Tegen wil en dank, want zodra de kans zich voordoet wordt hij gedumpt wegens magere resultaten. De man glijdt mentaal verder af en wordt een psychisch wrak.

Ze komen vervolgens bij de moeder uit en zij kwijt zich, gedurende tien jaar tot aan haar dood, heel wat gewetensvoller van haar taak. Heeft zij een keuze gehad? Niet echt. Daar komt bij dat het extra geld hard nodig was om het gezin draaiende te houden.

Moeder blijkt informante

Maar wat heeft zij nou gedaan dat het rechtvaardigt om daar een roman aan te wijden? Wat spionageklusjes in Israël waarvan je je kunt afvragen hoe nuttig en tegelijk schadelijk het resultaat is van haar inspanningen. Schokkender is het voor de auteur als hij constateert dat zij ook informatie over hemzelf, naaste familie en vrienden heeft doorgespeeld.
Schokkend inderdaad met als verzachtende omstandigheid dat zij wel heeft geprobeerd om haar dierbaren zo goed mogelijk uit de wind te houden.

Hoe ga je daarmee om en wat heeft het voor invloed op het beeld dat je van je moeder bewaart?

Gemiste kans, rommelige opbouw

Dat is een razend interessante vraag maar een echt antwoord blijft uit. Forgách is aan de ene kant diep teleurgesteld, aan de andere kant koestert hij de herinnering aan haar als een liefdevolle moeder.  

De akte van mijn moeder heeft vreemd genoeg niet de kwalificatie non-fictie gekregen terwijl het daar toch alle schijn van heeft. Dat wringt.
Forgách laat daardoor kansen liggen. Het is begrijpelijk dat hij zich niet scherp uitspreekt maar waarom dat dan niet gedaan via fictieve hoofdpersonen? Je hebt dan meer speelruimte dan in non-fictie, zeker bij zo’n delicate kwestie waarbij een uitgesproken stellingname je in de persoonlijke sfeer kan raken.

Dat is niet mijn enige bezwaar tegen De akte van mijn moeder. Het is heel fragmentarisch opgebouwd en bestaat uit persoonlijke herinneringen, afgewisseld met, soms stomvervelende en weinig toevoegende, rapporten van de geheime dienst. Daarbij gaat hij heel vaak heen en weer in de tijd, maar dat kan in deze vorm nauwelijks anders. Dat maakt het lezen vrij moeizaam, maar dat vooral omdat de sprongen nogal eens abrupt zijn en niet altijd logisch of noodzakelijk.

Eigenlijk is De akte van mijn moeder een soort verbale legpuzzel. Bij dat tijdverdrijf begin je meestal met de randen, de contouren. In dit geval zou je de omstandigheden in Hongarije daarmee kunnen vergelijken. De invulling bestaat dan uit de personen. Daarin is dit boek onvoldoende evenwichtig. Aan die randen besteedt Forgách relatief veel tijd terwijl de personen stukken boeiender zijn.

Nog meer gemiste kansen

Ook hier laat hij kansen liggen. Zijn moeder is gevangen tussen twee werelden. Met het hoofd in Hongarije, met het hart, ondanks alles, in haar geboorteland, met name Jeruzalem. Het zou op zichzelf een prachtig onderwerp zijn om dit goed uit te diepen, maar dit komt in deze vorm niet echt goed uit de verf.

De met afstand interessantste persoon is zijn vader. Hij krijgt wel aandacht, vooral beschrijvend, over wat hij heeft meegemaakt in zijn loopbaan, en uiteindelijk in de marge als hij psychisch gesloopt is. Maar wat zou dit een prachtig verhaal kunnen opleveren als het alleen over hem zou gaan! Hoe kwam hij in die positie? Wat heeft hem bewogen? Was zijn houding als informant, de passieve medewerking, bewust of was hij niet capabel? Waren er, behalve die prestatiedruk, andere factoren die hem mentaal hebben gesloopt?
Allemaal vragen en ingrediënten voor een dijk van een verhaal, maar helaas.

Uiteraard is het de keuze van de auteur om zijn vorm te kiezen. De akte van mijn moeder is vooral heel feitelijk, saaie rapporten worden afgewisseld met persoonlijke herinneringen, emoties zijn er (te) weinig. Dat zorgt voor een katterig gevoel, vooral omdat er uit een dermate gevoelig onderwerp veel meer had kunnen worden gehaald.

De akte van mijn moeder
András Forgách
Roman, non-fictie
Cossée
2018
Paperback
335
Rebekka Hermán Mostert
9789059368163
Share

Geef een reactie

Deze site gebruikt Akismet om spam te verminderen. Bekijk hoe je reactie-gegevens worden verwerkt.