Spinoza en de weg naar het geluk – Frédéric Lenoir

 

Fraaie kennismaking met de mens Spinoza en diens werk

Het is al bijna vier eeuwen geleden dat twee grootheden uit de Nederlandse geschiedenis een maand na elkaar werden geboren. De overeenkomsten tussen Johannes Vermeer en Baruch Spinoza zijn legio. Beiden zijn op jonge leeftijd gestorven, lieten vooral schulden na en erkenning kwam pas veel later. Frédéric Lenoir is door beiden gefascineerd, mede door een gemeenschappelijk element in hun werk: het licht. Bij de schilder was dat de rustgevende harmonie van het licht, bij de denker het rustgevende effect van de inhoud van zijn werk.

De schilder blijft in Spinoza en de weg naar het geluk verder buiten beeld, het gaat over de filosoof.

Politiek en religieus revolutionair

Het werk bestaat uit twee delen: Politiek en religieus revolutionair en Meester der wijsheid.
Het eerste deel is wat algemener. Lenoir beschrijft daarin de omstandigheden waarin Spinoza opgroeide. Dat stipt hij kort aan, dieper gaat hij in op de ervaringen en de mensen die hem hebben geïnspireerd. Zijn vader was (hoogstwaarschijnlijk) een Spaanse jood die onder dwang tot het katholicisme is bekeerd. Hij had een handelsfirma in Amsterdam en de jonge Baruch kwam op een school terecht waar hij de Bijbel in het Hebreeuws leerde lezen.

De religieuze belangstelling behield hij zijn hele leven en het geloof in God heeft in zijn werk altijd een rol gespeeld. Van de religie zoals die door de kerk werd beoefend keerde hij zich af. Na de zelfmoord van Uriël da Costa, na een boetedoening wegens wat als religieuze kritiek werd gezien, keerde hij zich van godsdienst af. Spinoza komt terecht bij vrijdenker Franciscus van den Enden van wie hij de grondbeginselen van het atheïsme leert.
Hij komt in geldelijke nood na het overlijden van zijn dierbaren, maar een aanbod om bij de clerus te studeren tegen een flinke vergoeding slaat hij toch af. Hij wil zich niet laten inkapselen. Zijn houding en zijn denken brengen hem in gevaar en hij ziet ervan af om zijn werk onder eigen naam te publiceren.

Meester der wijsheid

Spinoza gaat onverdroten door met zijn werk. In zijn oeuvre keren drie personages steeds terug: de slaaf, de tiran en de priester. De laatste twee heeft hij ontmaskerd in zijn Theologisch—politiek traktaat. Zijn meesterwerk, Ethica, gaat over de ontmaskering van de slaaf. Lenoir beschrijft dat werk als de weg van slavernij naar vrijheid, van droefheid naar blijdschap.

Lenoir gaat in op de opbouw van dat werk, dat nogal droog is en opvalt door de nauwkeurige systematiek. Begrippen licht hij toe en hij gaat kort in op de vijf delen. Lenoir slaagt erin om een balans te vinden tussen oppervlakkigheid en diepgravende exegese.

Mooie kennismaking met invloedrijk denker

De invloed van Spinoza is groot. Vele grootheden zoals Freud, Nietzsche, Goethe, Bergson en Einstein, om er maar een paar van de vele te noemen, erkennen zijn werk en invloed op hen. Spinoza wordt ook beschouwd als (mede)grondlegger van de Verlichting. Hij accepteerde geen andere waarheid dan die van de rede en het gezonde verstand.

Lenoir erkent de grootheid van Spinoza en diens invloed. Helemaal kritiekloos is hij niet. Hij denkt anders over sommige elementen van zijn werk en denken en ook neemt hij afstand van Spinoza als het gaat over zijn mening over de rol van vrouwen en over diens utilistische kijk op dieren. Het is fijn dat hij die nuance aanbrengt, het zou anders alleen maar een grote lofzang zijn.

Lenoir heeft een fraai boek afgeleverd, levendig en nauwkeurig. Spinoza en de weg naar het geluk laat je kennismaken met het leven en de geschiedenis van een invloedrijk persoon. Daarnaast is het een mooie inleiding tot diens meesterwerk, Ethica, een werk dat na bijna vier eeuwen niets aan belang heeft ingeboet, eerder het tegenovergestelde. 

Spinoza en de weg naar het geluk
Frédéric Lenoir
Non-fictie
Balans
2020
Paperback
223
Marga Blankestijn, Alexander van Kesteren
9789463821087
Share

Geef een reactie

Deze site gebruikt Akismet om spam te verminderen. Bekijk hoe je reactie-gegevens worden verwerkt.