De boekenwereld kan soms heerlijk verrassend zijn. Een boek kan lange tijd onontdekt zijn gebleven of in de vergetelheid zijn geraakt en zomaar ineens, ogenschijnlijk uit het niets, (her)ontdekt worden en een voltreffer blijken te zijn. Gelukkig zijn er mensen die er een fijne neus voor hebben om dit soort pareltjes aan de vergetelheid te ontrukken. Een vrij recent voorbeeld daarvan is Kindertijd van Tove Ditlevsen. Het is oorspronkelijk verschenen in 1967 en in juni 2020 in het Nederlands uitgebracht, fraai vertaald door Lammie Post – Oostenbrink.
De fruitplukkers van Catherine Poulain is een deels autobiografische roman, haar tweede. Ze heeft als landarbeider gewerkt in de Provence en in de Alpen. Hierin schetst zij het leven van seizoenarbeiders die alleen tijdelijk beschikken over een woon- of verblijfplaats. Zodra de werkzaamheden erop zitten verkassen zij naar een ander gebied voor een andere klus. Het is een onzeker bestaan van hard voor weinig, afreageren gebeurt vooral in de kroeg. Het is niet zo gek dat het vooral mannen zijn die het werk doen. De enkele vrouw die zich aan dat leven waagt baart opzien en zorgt ongewild voor onrust.
Hoe moet je omgaan met de ontdekking dat je moeder een dubbelleven heeft geleid? Dat is de vraag waarvoor András Forgách zich gesteld ziet als hij erachter komt dat zij meer is geweest dan hardwerkende vrouw, moeder en echtgenoot. Tot een echt antwoord komt hij niet in zijn roman De akte van mijn moeder. Wel schetst hij uitvoerig hoe het met haar zover heeft kunnen komen.
“Het leven verandert snel.
Het leven verandert van het ene op het andere moment. Je gaat aan tafel en het leven dat je kent houdt op. De kwestie van het zelfmedelijden.”
Zo begint Het jaar van magisch denken door Joan Didion. Het is het verslag van het eerste jaar na de plotselinge dood van haar man, John Dunne, op 30 december 2003.
Intense start van lange cyclus Op het moment van schrijven heeft Karl Ove Knausgård zijn zesdelige cyclus Mijn strijd voltooid. Hij heeft laten doorschemeren dat hij na de voltooiing stopt met het zelf schrijven van romans. Dat is aan één kant spijtig want hij is een bijzonder getalenteerde auteur, aan de andere kant is het begrijpelijk. Als de andere delen net zo intens zijn als het eerste, getiteld Vader, dan is het zeer wel mogelijk dat hij alles eruit heeft geperst.
Vader
Mijn strijd
Karl Ove Knausgård
Roman
De Geus
2011
Paperback
445
Marianne Molenaar
Karl Ove Knausgård is bezig aan een roman, maar wordt geplaagd door enorme onzekerheid. Dagelijkse frustraties met betrekking tot het huishouden en zijn gezin nemen veel tijd in beslag en tijdens het schrijven dwalen zijn gedachten af naar zijn kindertijd. Knausgård vraagt zich af of hij net zo n beangstigende man is voor zijn kinderen als zijn vader ooit voor hem was. Karl Ove Knausgård is in 1968 geboren in Noorwegen, waar hij inmiddels een begrip is geworden. Vader is het eerste boek in de Mijn strijd-serie van zes zeer persoonlijke, autobiografische romans. Liefde is het tweede deel van dit ambitieuze project. Beide boeken werden unaniem lovend ontvangen in de Nederlandse en Vlaamse pers. In 2013 zal het derde deel verschijnen, Zoon.
Het einde van het ding dat Schat werd Legende van een zelfmoord is het debuut van David Vann. Het is een semi-autobiografisch boek met de zelfmoord van zijn vader als centraal thema. Rond dit thema heeft hij een aantal kortere verhalen geschreven en een langer verhaal met de omvang van een novelle en dit opgenomen in zijn eerste boek.
De vader heet Jim, een hopeloze mislukkeling. Zijn leven dreigde op niets uit te lopen, tot hij in aanraking kwam met een vrouw met wie het wonderbaarlijk genoeg bleek te klikken, wat resulteerde in een huwelijk. Zijn leven leek ineens minder zinloos, hij kreeg het nodige zelfrespect. Helaas voor hem veranderde de aard van het beestje niet. Ongeveer alles wat hij in en na het huwelijk aanpakte draaide uit op een mislukking: het huwelijk zelf, zijn tandartspraktijk, zijn duurbetaalde pogingen om een succesvol beroepsvisser te worden, en last but not least het vaderschap.
De korte verhalen worden verteld vanuit het perspectief van Roy, de zoon en ogenschijnlijk het alter ego van David Vann. Hij kijkt op wat latere leeftijd terug op zijn eigen jeugd, die voor een deel ook uit mislukte dromen bestaat, maar dan wel in normale proporties zoals ieder kind dat wel heeft meegemaakt. Hij onderneemt in enkele verhalen ook een zoektocht naar het hoe en vooral het waarom van de zelfmoord. Dit zijn stuk voor stuk zeer indringende en erg goed geschreven verhalen.
De hoofdmoot van Legende van een zelfmoord vormt de reis die Roy met zijn vader maakt naar het min of meer onbewoonde deel van Alaska, het geïsoleerde Sukkwan Island. De bedoeling van vader lijkt om een periode van isolement door te maken om daarna het leven weer aan te kunnen. Het draait uit op, weer, een hopeloze mislukking.
Dit deel van Legende van een zelfmoord wordt in eerste instantie ook verteld uit het perspectief van Roy, maar na een verrassende twist wordt ineens het perspectief naar de vader verlegd.
Dit deel blinkt uit in het beschrijven van de verlatenheid en afstand, enerzijds van het landschap, anderzijds van de personages. Ondanks hun gedwongen samenzijn in splendid isolation wordt de afstand steeds groter, de verwijdering tussen vader en zoon blijkt uiteindelijk onoverbrugbaar. Het is evenzeer prachtig geschreven, in een stijl die doet denken aan die van gelauwerde auteurs als Cormac McCarthy en Annie Proulx.
Het beste heeft David Vann voor het laatst bewaard. Hierin wordt door de moeder van Roy teruggeblikt op haar relatie en latere huwelijk met Jim. Zij is ronduit vernietigend. Een citaat: “Het schepsel begon rechtop te lopen. Het schepsel kreeg een naam. Het werd Schat genoemd”. En zo verder. Het schepsel is Jim voor de duidelijkheid.
David Vann heeft een fantastisch debuut geschreven. De loftuitingen in de pers waren niet van de lucht. Legende van een zelfmoord heeft vele prijzen in de wacht gesleept. Een prachtboek dat reikhalzend doet uitzien naar zijn andere boeken.
Legende van een zelfmoord
David Vann
Roman
De Bezige bij
November 2010
Paperback
253
Arjaan van Nimwegen
Roy Fenn is nog jong wanneer zijn vader een mislukte tandarts en een matige visser op zijn geliefde boot de loop van zijn geweer in zijn mond steekt en de trekker overhaalt. De rest van zijn leven komt Roy altijd weer uit bij die ene,
allesbepalende gebeurtenis die een schaduw over zijn jeugd werpt.
In het semi-autobiografische Legende van een zelfmoord keert David Vann na dertig jaar terug naar het Alaska van zijn jeugd. Hij vertelt scherpzinnig en met een ongekende precisie over het tragische huwelijk van zijn ouders,
hun onvermijdelijke scheiding en de beslissende momenten van zijn leven. Het resultaat is een opmerkelijk teder verhaal over verlies, overleving en een ontgoochelende liefde.
Het onrustige leven van een ontwortelde vrouw Ineke van Geest is een jongedame die in 1936 is geboren in Nederlands-Indië, het land dat zij haar moederland noemt. In dat land voelde zij zich geborgen en veilig, op haar gemak in een land met veel ruimte, overweldigende groene vegetatie en wilde dieren.
Aan dat geborgen gevoel kwam al op jonge leeftijd een eind toen zij, samen met haar ouders, werd opgepakt en de laatste jaren van de oorlog moest doorbrengen in een jappenkamp. Van die periode herinnert zij zich vooral de angst en het geschreeuw van de overheersers, een periode die zij niemandsland noemt.
Het gezin overleefde het kamp en werd naar Nederland gerepatrieerd. Nederland noemt zij haar vaderland, het land van de ratio, studie, werken en carrière. Het land ook waar de gordijnen dicht zijn, de blik op de wereld beperkt en soms bekrompen is, en een gesloten karakter heeft wegens de rituelen en verborgen codes die voor een buitenstaander, iemand die niet in Nederland is geboren, moeilijk zijn te doorgronden. Hoewel zij aan alle uiterlijke voorwaarden voldeed (en deels nog steeds voldoet), blank, blond en de taal goed beheersend, bleef Nederland een spookland waar zij zich nooit echt op haar gemak heeft gevoeld.
Zij beschrijft deze gevoelens in haar eerste boek, Migrant in het vaderland. Zij maakt daarin aan het begin duidelijk hoe dat ongemak zich manifesteert. Daarna neemt zij de lezer mee op een reis naar de plaatsen uit haar verleden en verder door Azië. Via haar geboortedorp, waarvan niets meer over is, reizen we naar de plaats waar het jappenkamp heeft gestaan en trekken we zo verder door Azië. Tijdens die reis maakt zij in haar gedachten regelmatig uitstapjes naar andere plaatsen die zij in het verleden heeft bezocht.
Het lijkt erop dat zij die reis vooral maakt om enerzijds met haar demonen af te rekenen en anderzijds bij zichzelf na te gaan of de zoektocht naar haar wortels iets kunnen wegnemen van de onrust en het ongemak dat haar dagelijkse leven beïnvloedt. Hierbij maakt zij gebruik van een alter ego, Eva. Het doet vermoeden dat dit een truc is uit zelfbescherming, een middel waarmee zij kunstmatig afstand creëert tussen de herinneringen en de emoties.
Aan het einde van die reis kijkt zij terug op het chaotische einde van de tweede wereldoorlog. Deze ging naadloos over in de Indonesische onafhankelijkheidsstrijd, een misschien nog wel gevaarlijker en zeker chaotischer periode, een geschiedenis die in Nederland altijd onderbelicht is gebleven. De twijfelachtige rol van Nederland zal daaraan vermoedelijk debet zijn.
Migrant in het vaderland is een niet in alle opzichten even geslaagd boek, maar het geeft wel mooi weer hoe onrustig het leven en denken van een ontworteld mens kan zijn als die tegen wil en dank, met de oorlog als oorzaak, een leven moet leiden in een ver en vreemd land.
Migrant in het vaderland
Ineke van Geest
Non-fictie
Walburg Pers
18 februari 2015
Paperback
159
Het land waar ik geboren ben, Nederlands-Indië, noem ik mijn moederland. De groene overweldigende vegetatie, de kleurrijke wereld van vogels en dieren, de slingerende rivieren, de blauwe meren, watervallen, hoge bergen, de warmte, het aardse geven mij vertrouwde en koesterende gevoelens van het veelbelovende begin van mijn leven. In de bedding van het grootse en tegelijkertijd het intieme voelde ik me veilig en bemind.
Mijn vaderland, Nederland of zoals men in Indië zei "Holland", is het gebied voor de meer afstandelijke en rationele zaken, zoals opleiding, carrière en de verdere ontwikkeling van mijn leven.
Tussen die twee "landen" bevindt zich een niemandsland: het Jappenkamp, ofwel de kolonisatie door Japan van Nederlands-Indië. Hiermee veranderden de normen en waarden fundamenteel. De overheerser bepaalde de dagelijkse gang van zaken. Noch Indië noch Holland speelde daarin een rol. We verbleven ineens in Japan. Plotseling eindigde de veiligheid en het koesterende van mijn beginjaren. Ontberingen, wreedheden, vernederingen, voedselgebrek, ziektes, verveling, op mezelf teruggeworpen zijn vormden de wetten van dit tijdperk.
Toen de draad van mijn niet-oorlogse leven weer opgepakt kon worden, zat ik op de boot naar het mij onbekende vaderland, waar voor mij de chaos pas echt begon. Mijn verzonken Atlantis was ingeruild voor een door mij als boosaardig ervaren spookland. Hoewel blank en blond, de taal sprekend dwaalde ik in een diepe duisternis rond.
Migrant in het Vaderland. Van Nederlands-Indië via het Jappenkamp naar Holland vertelt het ontroerende verhaal van Ineke van Geest.
Fragmenten van een kille jeugd
