Dostojevski door de ogen van een vriend
Fjodor Dostojevski is een door velen hoog gewaardeerde schrijver, maar er zijn er ook die zijn werk verafschuwen. Voor een goede oordeelsvorming kan het helpen om meer te weten over de achtergrond van deze auteur. Jan Brokken heeft daartoe een zeer geslaagde poging gedaan met zijn boek De kozakkentuin.
De kozakkentuin gaat over de vriendschap tussen Alexander von Wrangel en Dostojevski. Eerstgenoemde ziet Dostojevski, een toen al bekende auteur, als deze op weg is naar zijn executie, veroordeeld wegens subversieve activiteiten. De executie wordt op het nippertje niet uitgevoerd. Dostojevski wordt in plaats daarvan veroordeeld tot vier jaar dwangarbeid in de mijnen van Siberië. Hij is daarna geen vrij man, maar moet gedwongen in dienst in het afgelegen Semipalatinsk.
Von Wrangel wordt benoemd tot officier van justitie in dezelfde plaats. De mannen lopen elkaar snel tegen het lijf en al snel ontwikkelt zich een hechte vriendschap, die pas echt tot bloei komt in een zomerverblijf dat de kozakkentuin heet. Het verloop van die vriendschap wordt beschreven vanuit het perspectief van von Wrangel. Jan Brokkken is op verschillende manieren op het spoor gekomen van correspondentie van von Wrangel en heeft, ondanks onvolledigheid, een goed beeld kunnen krijgen van wat zich destijds zal hebben afgespeeld.
Het is een merkwaardige vriendschap. De mannen communiceren over van alles. Dat gaat soms de diepte in door in te gaan op de denkwereld van (vooral) Duitse filosofen. Vaker gaat het over het liefdesleven van de mannen, die zich op dat punt gedragen als de mannelijke overjarige variant van bakvissen. Beiden zijn verliefd op getrouwde vrouwen, dat lijkt wederzijds. Maar de vrouwen verlaten hun echtgenoten niet. De heren hebben het daar moeilijk mee en doen uitgebreid verslag aan elkaar van hun amoureuze perikelen. Beiden zien van de ander dat het om onmogelijke liefdes gaat, maar zijn niet in staat dit bij zichzelf te zien
Een ander belangrijk aspect is het schrijverschap van Dostojevski. Hij mag niet publiceren zolang hij dwangsoldaat is, en hoewel dat zomaar levenslang kan duren, is hij naarstig boeken en verhalen aan het schrijven. Veel van wat hij meemaakt en heeft meegemaakt verwerkt hij daarin. Hij schrijft alsof hij door de dood op de hielen wordt gezeten. Hij heeft veel te vertellen, maar weet niet of en hoeveel tijd hem is vergund gezien zijn publicatieverbod en de epilepsie waaraan hij lijdt.
Als vrij plotseling zijn straf erop zit dan grijpt hij met beide handen de gelegenheid aan om te publiceren. In hoog tempo verschijnt het ene na het andere boek, veel zijn klassiekers geworden. En veel van die boeken grijpen inderdaad terug op zijn eigen ervaringen, zoals De idioot en Schuld en boete.
Het is een indrukwekkende prestatie van Jan Brokken om via deze indirecte wijze een genuanceerd beeld te krijgen van de auteur Dostojevski en om inzicht te krijgen in zijn drijfveren en de morele en religieuze aspecten die in zijn latere werken veelvuldig voorkomen.
De kozakkentuin geeft een prachtig beeld van een hechte vriendschap en een verhelderende blik op de leefomstandigheden in het Rusland in het midden van de 19e eeuw. Het is een uitstekend boek voor degenen die meer willen weten van het leven van de grote auteur Dostojevski.
NB1: met het liefdesleven van de heren komt het eigenlijk nooit goed
NB2: de vriendschap eindigt nogal abrupt om relatief banale redenen
gepaard aan een ongelukkige samenloop van omstandigheden
NB3: als je ooit de kans krijgt om Jan Brokken in levenden lijve mee te maken, grijp hem dan. De man is een rustig doch begenadigd verteller
NB4: er is nog zoveel meer over dit prachtboek te vertellen, maar lees het vooral zelf.
De kozakkentuin
Roman, non-fictie
Atlas Contact
Oktober 2015
Hardcover
349
In De Kozakkentuin beschrijft Jan Brokken de bijzondere vriendschap tussen Alexander von Wrangel en Fjodor Michaïlovitsj Dostojevski. De levensgeschiedenis van de familie Von Wrangel werd door Brokken eerder beschreven in zijn magistrale Baltische zielen. De nazaten van de familie attendeerden Brokken op de vriendschap tussen Alexander en Dostojevski. Er bleek een verzameling documenten, memoires en brieven bewaard te zijn gebleven. Brokken verdiepte zich in dit rijke archief en schreef een boek over deze vriendschap, die bijna een kwart eeuw heeft geduurd. Met grote verbeeldingskracht reconstrueert Brokken de wereld waarin beide jongemannen leefden, werkten en beminden, met verve schetst hij de turbulente gebeurtenissen in het Rusland van de tweede helft van de negentiende eeuw. Het verhaal begint in 1849 in Sint Petersburg wanneer Alexander von Wrangel Dostojevski voor het eerst ziet. Een uiterst dramatisch moment. Alexander zit nog op school als hij een groep arrestanten op weg naar het vuurpeloton voorbij ziet komen. Onder hen Fjodor Dostojevski, toen al een schrijver wiens werk Alexander bewonderde. Dostojevski ontloopt de zwaarste straf, maar krijgt jaren dwangarbeid in Siberië opgelegd. Alexander wordt later benoemd tot officier van justitie in Semipalatinsk, een stadje in het zuidwesten van Siberië. Daar ontmoet hij Dostojevski, die dan net is vrijgekomen uit het strafkamp. Tussen Alexander en de twaalf jaar oudere Fjodor ontstaat een hechte vriendschap. De Kozakkentuin, ¬de naam van de datsja waar Alexander en Fjodor vele zomers doorbrengen, is een meeslepend epos, een historische roman, uitermate soepel verteld. Met de gave voor inleving die wij van Brokken kennen, de gave waarmee hij in De vergelding de oorlog in Rhoon beschreef, brengt hij in De Kozakkentuin de vriendschap tussen Alexander en Fjodor tot leven. Zoals Brokken eerder aan de basis stond van de literaire non-fictie, geeft hij in De Kozakkentuin de historische roman een nieuwe dimensie.
