De hopeloze strijd van twee naïevelingen tegen de nazi’s
Het leven in het Berlijn van Hans Fallada is hard en meedogenloos. Het wantrouwen onder de burgers is groot, de pers en zelfs de eigen familie kunnen niet worden vertrouwd. De nasleep van de eerste wereldoorlog, de misère van het interbellum, de jaren van het naziregime en de eerste jaren van de tweede wereldoorlog hebben de sociale samenhang compleet verwoest. Alleen in Berlijn is hiervan een weergaloos mooie weergave.
Gewone mensen voeren ongewone strijd
Het is in die wereld dat wij het truttige echtpaar Anna en Otto Quangel ontmoeten. Zij wonen in een huizenblok met nazi’s, leden van de Hitlerjugend, een oude joodse dame en notabelen van weleer.
Hun leven komt op zijn kop te staan als hun zoon in de oorlog overlijdt. Hun enige reden van bestaan lijkt daarmee aan hen te zijn ontvallen. Zij komen in verzet, doch doen dat op een hen passende wijze. Zij gaan briefkaarten, vol spel- en taalfouten, schrijven met ondermijnende teksten in de hoop dat het besef bij anderen doordringt dat dit regime de Duitse bevolking een weg op heeft gestuurd die leidt tot ondergang en ellende.
Uiteraard is hun poging tot mislukken gedoemd. Anna en Otto staan voor hun gevoel alleen. De briefkaarten belanden meestal sneller bij de Gestapo dan de tijd die het het echtpaar heeft gekost om ze te schrijven. De nazi’s weten hier wel raad mee, het lot van Anna en Otto is onontkoombaar.
Berlijn tijdens en na de oorlog
Hans Fallada heeft Alleen in Berlijn in 1947 geschreven, in slechts 48 dagen. Kort na inlevering van het manuscript is hij overleden. Het lijkt erop dat hij gedreven werd door de drang om in een dergelijke korte tijd af te rekenen met zijn complexe verhouding tot het fascisme, misschien zelfs wel een vorm van Wiedergutmachung.
Hij schrijft in een bedrieglijk lichte stijl, met veel oog voor menselijke details. Hij creëert daardoor een messcherp contrast met de grimmige wereld waarin de mensen leven.
Fallada laat de mensen hun eigen taal spreken, in plaats van het Hochdeutsch gebruikt hij het platte Berlijns, dat verrassend genoeg in geschreven vorm erg veel lijkt op verbasterd Nederlands. Het boek krijgt daardoor een zekere intimiteit, haast alsof je bij de mensen zelf bent terwijl zij hun verhaal doen.
Alleen in Berlijn is een memorabele schets van het leven in het Berlijn van de tweede wereldoorlog. Een indrukwekkende beschrijving van het verwoestende effect van oorlogen op de sociale cohesie van een ooit hechte gemeenschap. Een prachtig beeld van het leed dat de naïeve, goedwillende Duitsers hebben moeten doorstaan door het naziregime, dat jarenlang massale steun kreeg van de murw gebeukte bevolking.
Voor lezers die willen weten hoe het leven in Berlijn in de oorlogsjaren was is dit een absolute aanrader. Voor degenen die het Duits machtig zijn: lees het in het Duits, het gebruik van het platte Berlijns maakt het tot een extra bijzondere ervaring.
Oorlogsroman
Cossee
18 november 2011
Hardcover
704
Anne Folkertsma
Ontdek meer van JKleest
Abonneer je om de nieuwste berichten in je inbox te ontvangen.