Radetzkymars – Joseph Roth


Kroniek van een voorzienbare ondergang
Joseph Roth is overleden in 1939 en is slechts 44 jaar oud geworden. Op dat moment woonde hij in Parijs, nadat hij in 1933 Duitsland was ontvlucht. Zijn boeken waren inmiddels verboden en zoals vele anderen voelde hij de bui al hangen. Hij overleed aan de gevolgen van alcoholisme. Ondanks zijn relatief vroege overlijden heeft hij een vrij omvangrijk oeuvre nagelaten. Enkele van zijn werken worden gerekend tot het beste wat het Duitse taalgebied heeft opgeleverd. Daartoe behoort ook Radetzkymars.
 

Radetzkymars begint met een slag die een gevoelige nederlaag bleek voor de Habsburgse dubbelmonarchie, de slag bij Solferino. Het rijk raakte daarbij Noord-Italië kwijt. Tijdens die slag redt luitenant Joseph Trotta door een ingeving het leven van keizer Frans Joseph. Als dank wordt hij in de adelstand verheven en krijgt hij een flinke som geld.
Deze simpele reddingsactie wordt opgeblazen tot een legendarische actie van een grote held. De redder voelt zich gekwetst als hij kennis neemt van dit tot groteske proporties opgeklopte verhaal.

 Vervolgens maken wij kennis met zijn zoon die een vrij inhoudsloze ambtelijke functie krijgt en diens zoon, de voornaamste hoofdpersoon. Deze is een nogal tragische figuur, talentloos doch door zijn afkomst wordt hij aan alle kanten gematst; hij is gespeend van ambitie. Hij gaat het leger in en krijgt de rang van luitenant. Het is overwegend een bestaan van leegheid: gokken, drank, een enkele relatie. Als er oorlog dreigt verlaat hij het leger; het kan natuurlijk niet de bedoeling zijn om enig risico te lopen. Bepaald niet uit vrije wil keert hij terug. De manier waarop deze willoze sukkel aan zijn eind komt is typerend.

Deze twee hoofdpersonen kunnen worden gezien als symbolen voor het Habsburgse rijk. Vader houdt zich beroepshalve bezig met inhoudsloze bureaucratie, zoonlief leidt een nutteloos bestaan zonder enig idee van hoe hij zijn toekomst vorm kan geven. Waarmee de stand van zaken in het rijk is getypeerd. Het rijk gaat ten onder aan zijn eigen zwaktes.

Radetzkymars valt op door zijn strakke compositie, elke gebeurtenis, elk woord, elke handeling heeft betekenis. De ene keer om te illustreren hoe het rijk ervoor staat, een andere keer om inzicht te geven in het dagelijkse leven inclusief dat van het leger dat niet meer is dan een papieren tijger en dan weer om de relatie tussen vader en zoon te schetsen.  
De stijl van Roth is prachtig, hij weet op fraaie en beeldende wijze het verhaal tot leven te wekken.
De observaties zijn raak en vaak prachtig. Over de manier waarop men zijn waardigheid tijdens het voortbewegen wilde benadrukken:
“een soort schrijden dat misschien mede veroorzaakt werd door de nauwe broeken van de oude heren en de elastieken souspieds die velen van hen nog om hun korte laarzen gespten”.

Of over de decadentie die zich bijvoorbeeld uit in een wedstrijd om de meeste karbonades te kunnen eten:
“Wij eten ook graag karbonade, maar het idee om daarvoor een gouden medaille uit te loven is een nieuwerwets en belachelijk idee!”

Radetzkymars bevat veel aansprekende passages. Misschien is de meest tot de verbeelding sprekende scène wel die van het grote feest dat plaatsvindt met de dreiging van een naderend zwaar onweer. Het komt tot een voortijdig einde als hen het bericht bereikt van de moord op de kroonprins in 1914, die de aanleiding zou vormen voor de eerste wereldoorlog. Het feest wordt afgebroken terwijl de confetti in natte slierten aan de kleding blijft plakken. Bijzonder beeldend.
Een andere kanshebber voor meest indrukwekkende scène is de periode waarin de vader in diepe rouw verkeert na de dood van zijn zoon, de luitenant. Zijn leven stort in, zelfs zijn goede vriend Skowronnek weet hem niet uit de put te helpen. De schaakpartijen speelt hij vervolgens maar tegen zichzelf. De tragiek is op die laatste pagina’s in elk woord voelbaar.

Roth houdt het verhaal in Radetzkymars klein, de wereld is overzichtelijk. Het aantal hoofd- en bijrolspelers is beperkt, hij is er zeer goed in geslaagd om iedereen raak te typeren. Van de von Trotta’s zelf natuurlijk, maar ook Skowronnek, Onufrij, het hulpje van de luitenant en de paar vrouwen, hoewel hun inhoudelijke rol zeer beperkt is.

Wat vooral blijft hangen is de voorzienbaarheid van de ondergang. De von Trotta’s, de luitenant voorop, zijn visieloos, zijn gevangen in tradities, en leiden liever een decadent leven dan dat zij hun toekomst vorm geven; gemiste kansen alom. De spijt daarover is te laat.

Beter had de situatie in en de ondergang van het Habsburgse rijk niet weergegeven kunnen worden.

Radetzkymars Boek omslag Radetzkymars
Joseph Roth
Roman, historisch
L.J. Veen
2013 (oorspronkelijk 1932)
E-boek
384
Willy Wielek - Berg


Radetzkymars is de geschiedenis van het verval van de Habsburgse monarchie, gezien door de ogen van de hoofdpersoon, luitenant Von Trotta.

Het verhaal begint in 1859 met diens grootvader, die door een toeval het leven van de jonge keizer Franz Joseph redt, en het eindigt met de dood van de keizer in 1916. De Eerste Wereldoorlog is dan gaande en de oude wereldorde van de adellijke familie Von Trotta, steunpilaar van keizer en staat, is definitief verdwenen. Terwijl luitenant Von Trotta zijn wereld langzaam ziet vergaan, zoekt hij zijn heil in gokken, alcohol en vrouwen.

 

Share

Geef een reactie

Deze site gebruikt Akismet om spam te verminderen. Bekijk hoe je reactie-gegevens worden verwerkt.