Verscheurd door idealen
In Vaderland schetst Fernando Aramburu hoe twee bevriende families tot elkaars vijanden zijn geworden. Intern raken zij ook verdeeld en dat alles door het met geweld nastreven van een moeilijk te realiseren ideaal. De afscheidingsbeweging ETA wilde koste wat het kost dat Baskenland zich zou afscheiden van Spanje. Het heeft vele doden en gewonden gekost, gemeenschappen raakten verscheurd en vriendschappen werden vijandschappen. Deze roman laat dat goed zien en domineerde na verschijning een tijdje de Spaanse bestsellerlijsten. Deze strijd heeft niets opgeleverd. Inmiddels is daaraan een einde gekomen, maar het is nauwelijks voorstelbaar dat alle wonden zijn geheeld.
Twee families
Vaderland draait om twee families waarvan de mannelijke gezinshoofden goed bevriend zijn en waarin de vrouwelijke de stemming bepalen. Txato is een ondernemer, getrouwd met Bittori. Voor de ETA was afpersing een van de inkomstenbronnen. Dat overkwam ook Txato die succesvoller leek dan hij was. Juist op het moment dat hij zich flinke verplichtingen op de hals had gehaald klopten ze bij hem aan voor de ‘revolutionaire belasting’. Hij kon het onmogelijk ophoesten.
De andere man is Joxian, getrouwd met Miren. Hij is een beetje slappe man, niet geïnteresseerd in politiek en goed bevriend met Txato. Elke zondag gaan zij met een stel mannen fietsen in de bergen waarna zij gezamenlijk in de kroeg belanden. Miren is fanatiek in alles, of het nou gaat om religie of om het Baskische onafhankelijkheidsstreven. Een van hun kinderen is Joxe Mari die ingepalmd wordt door de ETA en op heel jonge leeftijd het huis verlaat om zich bij heen aan te sluiten.
Na een lange aanloop van pesterijen, intimidatie en steeds zwaarder geweld wordt Txato vermoord. De twee families hadden al geen contact meer met elkaar, aan de gezamenlijke fietstochten kwam een abrupt einde. Als duidelijk wordt dat Joxe Mari erbij betrokken is en hiervoor wordt opgepakt dan is de breuk onherstelbaar. Vanaf dat moment bepalen Bittori en Miren de sfeer. Eerstgenoemde laat zich na de laffe moord niet uit het dorp verdrijven. Dat steekt Miren. Zij staat pal achter haar zoon en zijn daden en staat elke vorm van verzoening en toenadering in de weg. Vooral zij zet de hakken in het zand.
Genuanceerd beeld
Aramburu heeft ervoor gewaakt dat het een zwart-wit verhaal is geworden over twee families die elkaar naar het leven staan. In feite is er maar een persoon die toenadering in de weg staat en dat is Miren. Zij overheerst haar man en kinderen die wel anders zouden willen maar niet kunnen. Joxian is te slap, zoon Gorka te zachtmoedig, hij vertrekt zodra hij kan, dochter Arantxa is er fysiek niet toe in staat.
Ook Bittori komt er niet erg goed vanaf. Uiteraard wekt zij mededogen op maar ook afkeer door haar bekrompen en stijfkoppige houding ten opzichte van haar kinderen.
Een andere nuance die Aramburu in Vaderland aanbrengt is dat het geweld bepaald niet van één kant komt. De Spaanse overheid en haar vertegenwoordigers zijn meedogenloos. Fysieke en geestelijke martelingen jegens arrestanten zijn eerder regel dan uitzondering. Het verklaart voor een deel ook wel waar het fanatisme van ETA vandaan komt.
Jachtige stijl, vreemde afloop
Vaderland is geschreven in een jachtige stijl, Aramburu houdt het tempo hoog. De zinnen zijn kort, “geklaag, gefronst voorhoofd, verwijten”, de hoofdstukken ook en geregeld gebruikt hij / als leesteken, “zegt/denkt” of “bezorgd/kwaad” om de vaart er maar in te houden. Dat bevalt niet altijd goed, het is bij tijden best vermoeiend omdat het aan voldoende rustpunten ontbreekt. Daar valt mee te leven, net als met de vele herhalingen.
Lastiger heb ik het met het vreemde einde. Aramburu heeft er ruim vijfhonderd pagina’s over gedaan om de starre, onwrikbare houding van een paar bepalende hoofdpersonen te beschrijven. Aan elk boek moet een einde komen. Hij heeft ervoor gekozen om de sentimentele koers te varen. Ineens is de koppigheid verdwenen en komen sommigen tot het besef dat zij fouten hebben gemaakt, een groot deel van hun leven hebben verknoeid, inkeer. Het past niet goed bij wat eraan voorafging, wel bij de tranentrekziekte, waar boeken vaker mee hebben te kampen en waaraan ook Vaderland helaas niet ontkomt.
Roman
Wereldbibliotheek
2018
Paperback
574
Hendrik Hutter
9789028427181
Ontdek meer van JKleest
Abonneer je om de nieuwste berichten in je inbox te ontvangen.