Wisselvallig en te weinig consistent
Douglas Hofstadter is een Amerikaanse wetenschapper die vooral onderzoek doet naar bewustzijn, denken en creativiteit. In 1979 brak hij door met Gödel, Escher, Bach: een eeuwige gouden band. Hij heeft daarna nog heel wat werken gepubliceerd. Analogie is in juli 2014 in Nederland verschenen, dat hij heeft geschreven met co-auteur Emmanuel Sander. Het is een onderwerp dat veel belooft maar waarvan de uitwerking cruciaal is om te kunnen beoordelen wat de waarde is. En daar schort het aan, het resultaat is minder dan verwacht.
Analogie begint veelbelovend
In het eerste deel tonen de auteurs aan dat elk mens dagelijks analogieën gebruikt. Het helpt in de communicatie en in het dagelijks leven. Er is een soort van gemeenschappelijk begrip van verschillende onderwerpen. De letter A wordt als voorbeeld genomen. Er zijn vele manieren om deze te schrijven, in verschillende lettertypes, schuin, rechtop, dik, dun, met of zonder schaduw. Zie de cover. Ondanks al deze verschillende verschijningsvormen herkent iedereen de letter wel zodra men die tegenkomt. Hetzelfde kan gezegd worden van voorwerpen als bedden en banken. Er zijn veel varianten en toch zal er in het algemeen geen probleem zijn met herkenning ervan.
Een ander voorbeeld: het gebruik van lichtknopjes. Je staat er niet bij stil op het moment dat je ze gebruikt. Want waarom vinden wij het vanzelfsprekend dat de druk op een willekeurige knop hetzelfde resultaat geeft als het drukken op vergelijkbare knoppen? Analogieën; je hebt één keer geleerd dat het zo werkt en je past dat toe in vergelijkbare situaties.
Het wordt rommelig
Tot zover niets aan de hand. Gaandeweg lijken de auteurs de rode draad een beetje kwijt te zijn. Nieuwe inzichten worden afgewisseld met variaties op een eerder benoemd thema en er is een overschot aan herhalingen en gelijksoortige voorbeelden die niets toevoegen ten opzichte van andere voorbeelden. Wat niet wil zeggen dat ze oninteressant zijn, maar voor de vlotte leesbaarheid is het ook weleens prettig als je als auteurs je punt weet te maken met een enkel sterk voorbeeld.
Wisselvallig van niveau
Dat is een ander kritiekpunt op dit boek. Verschillende passages zijn ook voor leken goed leesbaar, andere passages zijn dermate technisch en diepgaand dat een degelijke voorkennis gewenst is. De eenvoud ven het genoemde voorbeeld van de letter A staat in schril contrast met het laatste hoofdstuk, waarin de auteurs de ontwikkeling in het denken en de ontdekkingen van Einstein beschrijven. Pittige kost die gek genoeg wordt afgewisseld met een goed leesbare uitleg over de werking van het Doppler effect. Dit wordt dan wel weer erg goed uitgelegd, maar dat terzijde.
Conclusie
Analogie is in het algemeen een goed leesbaar en prettig geschreven boek. De stijl is goed, het onderwerp is interessant, de voorbeelden zijn op zichzelf goed gekozen. Maar de auteurs hebben te veel tekst nodig en vallen geregeld in herhaling. Met een paar honderd pagina’s minder hadden zij hetzelfde kunnen zeggen. Dat is spijtig, want Analogie kent heel wat passages die zeer de moeite waard zijn, maar helaas ook passages die erg taai en nauwelijks interessant zijn.
Overigens complimenten aan de vertaler. Veel voorbeelden zijn nogal afhankelijk van taalgevoel; Jan Pieter van der Sterre heeft dat uitstekend vertaald.
Meer informatie over het boek:
