De prijs van vooruitgang
Prometheus is de antieke held die het vuur van de goden stal en het aan de mensen gaf. Hij werd hiervoor zwaar gestraft door Zeus; hij werd aan een berg vastgeketend en elke dag at een arend zijn lever op, die vervolgens ’s-nachts weer aangroeide. De marteling kwam na lange tijd ten einde toen hij werd bevrijd door Herakles.
Door deze actie staat Prometheus symbool voor vooruitgang die in het huidige tijdsgewricht wordt gekenmerkt door obsessief geloof in economische groei, consumptieverslaving en een onstuitbare behoefte aan meer, altijd maar meer. In De val van Prometheus schetst Ton Lemaire de nadelen hiervan.
In tien hoofdstukken, telkens vanuit een andere invalshoek, bespreekt de antroposoof en filosoof een groot aantal onderwerpen en benoemt hij problemen. Deze variëren in schaal, van individuele tot problemen op wereldschaal. Mensen lijken steeds minder op vrije individuen. Aangedreven door marketingtrucs, groepsdwang en sociale druk moet het individu mee in de ontwikkelingen. De vrijheid is men verloren, men is slaaf geworden van almaar meer en almaar nieuwe producten. Op wereldschaal leidt dit tot enorme en vernietigende gevolgen. Het milieu heeft eronder te lijden, fossiele brandstoffen raken op want zijn niet onuitputtelijk, ontbossing, uitstervende diersoorten, dramatisch teruglopende biodiversiteit, de impact van gif in bestrijdingsmiddelen, het zijn zomaar wat voorbeelden van onderwerpen die aan bod komen.
Hij gaat uit van een breed theoretisch kader: geschiedenis, oude en moderne filosofen, religie, politiek. Binnen dat kader behandelt Lemaire in korte paragrafen telkens andere onderwerpen die min of meer thematisch zijn gegroepeerd.
De thematiek zou makkelijk kunnen resulteren in een ongenuanceerd pamflet. Dat is De val van Prometheus niet. Lemaire toont vooral zijn betrokkenheid, hij is begaan met het lot van mens en dier. Hij roept op om beter na te denken over de invulling van de toekomst. De mensheid kan niet op deze weg doorgaan. De mens moet meer nadenken over de eindigheid van grondstoffen, over de uitputting van de aarde en alles wat daarop groeit en bloeit. Nog wel. Het gevaar van ontkenning en wegkijken is dat de mens binnen afzienbare tijd tot de conclusie moet komen dat de planeet onbewoonbaar is geworden, de gevolgen kunnen desastreus zijn.
De waarschuwingen doet Lemaire niet met de geheven vinger. Hij brengt zijn boodschap genuanceerd en geeft het een context en hij legt verbanden. Zo schetst hij de houding van de mens ten opzichte van dieren in religieus perspectief; dieren zijn onderworpen aan en ten nutte van de mens. Denk aan intensieve veehouderij en megastallen.
Hij wijst er fijntjes op dat geld ooit een middel was maar inmiddels is verworden tot een doel, met ingrijpende gevolgen voor de wijze waarop de samenleving functioneert.
De val van Prometheus is toegankelijk geschreven. Hier en daar gebruikt hij onnodig jargon of lastige begrippen maar dat heeft geen doorslaggevende invloed op de leesbaarheid. Het is een boek dat tot nadenken stemt, inzichten verschaft met waardevolle ideeën over een andere attitude die dringend gewenst, sterker nog, noodzakelijk is.
De val van Prometheus
Non-fictie
Ambo
2010
Hardcover
375
Onze maatschappij is verslaafd aan economische groei, geobsedeerd door consumentisme en verstrikt in een behoeftenspiraal. Ze blijkt in het licht van de naderende schaarste aan fossiele brandstoffen een kolos op lemen voeten te zijn, verblind door de illusie dat moderne technologie voor alles een oplossing heeft en de aarde onuitputtelijk is.
In De val van Prometheus stelt Ton Lemaire deze overmoed aan de kaak. Hij pleit voor een leven in eenvoud, met een herwaardering voor het kleinschalige, en geïnspireerd door een ecologische spiritualiteit. Hij toont de fatale samenhang aan tussen vooruitgang en vernietiging en de dringende noodzaak om ons los te maken van een denk- en productiewijze die niet alleen de planeet maar ook mensen opoffert aan haar onmatige groei en megalomane projecten.
Door de verscheidenheid aan thema's – van de hapsnap-cultuur, de ideologie van de sport, de vergiftiging van het voedsel tot het monotheïsme en de globalisering – en de persoonlijke stellingname is De val van Prometheus een betrokken en oorspronkelijk boek.
Ontdek meer van JKleest
Abonneer je om de nieuwste berichten in je inbox te ontvangen.