Meneer Janeu – George Bernanos

 

Weerbarstige roman over een mysterieuze figuur

De ontstaansgeschiedenis van Meneer Janeu is opvallend. George Bernanos begon aan dat boek in 1931. Het duurde tot 1957 voordat de integrale editie kon worden gepresenteerd. In de tussenliggende jaren was de auteur verhuisd naar Mallorca, hij overleefde een ernstig motorongeluk en hij vertrok in 1938 naar Brazilië om een bestaan als boer op te bouwen. Pas in 1940 voltooide hij de roman. Het verscheen in 1943 in verminkte vorm, er ontbraken circa twintig pagina’s en het bevatte fouten. De timing was niet gelukkig en de ontvangst was heel lauw. Het duurde lang voordat dit werk in zijn uiteindelijke vorm van deze in Frankrijk veelgeprezen auteur de waardering kreeg die het verdiende.

Twee verhaallijnen

Meneer Janeu bevat twee verhaallijnen. Philippe, die door zijn moeder Steeny wordt genoemd, leeft als een vogel in een kooi. Zijn vader die ook Philippe heette is in de oorlog verdwenen, zijn moeder is overdreven zorgzaam. Als hij ouder wordt is hij niet meer in de kooi te houden en eenmaal in de buitenwereld komt hij toevallig terecht bij meneer Janeu. Deze man is gewezen taaldocent en heeft onderdak gevonden bij een bijzondere familie. Hem ontgaat niets van wat er in het dorp gebeurt, hij heeft verder toch niets te doen. De man maakt Steeny wijzer dan zijn moeder lief is. Hij laat hem voor het eerst alcohol nuttigen en daarbij blijft het niet:

“’Ik zal je leren de dood lief te hebben’, zei meneer Janeu opeens met gedempte stem. ‘De dood is zo rijk.’”

De tweede verhaallijn gaat over de dood van een jonge knaap, een misdrijf. Dit voorval zorgt voor het nodige wantrouwen en onrust in het dorp.

Lange stoet van bonte figuren

Het fictieve dorp Fenouille is bevolkt met vreemde personages die zo uit een kluchtige operette zouden kunnen zijn weggelopen. Er is een burgemeester die op weg is naar een toestand die hem rijp maakt voor opname in een psychiatrische inrichting, een pastoor die moeite heeft zich overeind te houden in zijn parochie, de vrouw van een verlopen landjonker die in een sjees achter een enorme merrie het dorp onveilig maakt en de harten van jonge knapen op hol jaagt, en nog vele anderen.

De belangrijkste figuur is, hoewel hij veelal op de achtergrond blijft, meneer Janeu. Hij is iemand die in zijn jeugd een traumatiserende ervaring heeft gehad. Wat is zijn rol in het dorp en wat doet zijn aanwezigheid met de inwoners? Is hij de personificatie van het kwaad, zoals sommigen denken en is zijn aanwezigheid van doorslaggevend belang bij de ineenstorting van de gemeenschap? Vragen, vragen, en op antwoorden hoef je niet te rekenen, net zomin als dat de moord wordt opgehelderd.

Veeleisend, prachtige stijl

Meneer Janeu is een weerbarstig boek dat veel vraagt van de lezer. Hoofdstukken beginnen en eindigen plompverloren, het is niet altijd meteen duidelijk wie aan het woord is, gebeurtenissen zijn onvoorspelbaar. In zijn verhelderende nawoord noemt vertaler Ard Posthuma het een legpuzzel. Terecht, maar zelfs dat is voorzichtig uitgedrukt.

Bernanos noemde dit boek zelf zijn grote roman. Het is duidelijk dat hij er alles aan heeft gedaan om in een adem te worden genoemd met grote klassiekers. Verwijzingen en overeenkomsten zijn er legio. De personages zijn kleurrijk en de taal is om van te smullen. Meneer Janeu tegen Steeny over de gevallen landjonker die stervende is:

“Vergeet niet dat onze goede vriend al een tijdlang niet veel meer is dan een gefermenteerde hoop vlees, gedrenkt in suiker en alcohol, most.”

Ik heb groot respect voor de stijl van Bernanos. Ik onderken de kwaliteiten van Meneer Janeu, die zijn onmiskenbaar. En toch heeft het mij niet goed weten te grijpen. Het is moeilijk om er de vinger achter te krijgen hoe dat kan. Misschien omdat de auteur net iets te veel zijn best heeft gedaan om een grote roman te schrijven, het daardoor net even te bedacht overkomt? Ik weet het niet, maar op dit moment is dat een verklaring die mij het best bevalt.

 

Meneer Janeu
George Bernanos
Roman
Vleugels
2019
Hardcover
262
Ard Posthuma
9789078627715
Share

Geef een reactie

Deze site gebruikt Akismet om spam te verminderen. Bekijk hoe je reactie-gegevens worden verwerkt.