Enorme tegenvaller
Over concentratiekampen en over mensen die het geluk hadden te overleven heb ik heel wat boeken gelezen. Hoewel ik het wel zo’n beetje gehad heb met dat vreselijke onderwerp verschijnt er toch af en toe een boek dat dan toch weer nieuwsgierig maakt. De tatoeëerder van Auschwitz van Heather Morris heeft een aansprekend onderwerp en het krijgt behoorlijk hoge waarderingen maar tsjonge wat viel dat tegen. Van de geloofwaardigheid ben ik niet helemaal overtuigd, de vertaling rammelt soms maar het is vooral de beroerde stijl van Morris die mij tegen de borst stuit.
Inhoud
In april 1942 wordt een jonge Slowaakse Jood naar Auschwitz gedeporteerd. Lale Sokolov staat vanaf dan bekend als gevangene 32407. De SS-officieren benoemen hem tot ‘Tätowierer’, tatoeëerder. Tweeënhalf jaar lang is hij degene die van duizenden gevangenen een nummer moet maken. Zoals van Gita, vanaf dan gevangene 34902. Terwijl hij gedwongen wordt haar te brandmerken, kerft zij haar naam voor altijd in zijn hart. Na drie jaar wordt Gita op dodenmars gestuurd en komt Lale in een ander kamp terecht. Beiden weten te ontsnappen en gaan op zoek naar elkaar. Gedurende zeventig jaar zwijgen Lale en Gita over het begin van hun relatie. Pas na Gita’s dood durft Lale hun uitzonderlijke overleversverhaal te delen.
Het verhaal
Hier heb ik enkele bedenkingen bij. Als je een beetje rondkijkt op internet valt vooral op dat het volgens verschillende artikelen inhoudelijk rammelt. Een paar voorbeelden. De beschreven treinreis van de hoofdpersoon naar Auschwitz kon destijds nooit de route hebben gevolgd zoals in het boek is beschreven. Bij een aanslag zijn niet meerdere crematoria vernietigd, wel was er één zwaar beschadigd. De claim dat het zou zijn gebeurd met springstof dat is verzameld onder de nagels van vrouwen die in de kruitfabriek te werk waren gesteld is onbevestigd. Normaal gesproken hoeft dat geen punt te zijn, het blijft fictie, maar als een auteur claimt dat het na uitgebreide research voor 95% op waarheid berust zijn dat vreemde constateringen. Hoe dan ook, het hele boek is gebaseerd op het geheugen van een man die dit meer dan een halve eeuw voor zich heeft gehouden. Het lijkt mij niet de meest betrouwbare bron.
Maar ook. De hoofdpersoon heeft nooit zijn verhaal willen doen omdat hij bang was voor collaborateur te worden aangezien. Dat lijkt mij een terechte angst. In die tweeënhalf jaar heeft Lale Sokolov allerlei privileges en kan hij zich heel veel permitteren. Het lukt hem zelfs een illegale handel (edelstenen en geld in ruil voor voedsel) te drijven en als hij betrapt wordt dan overleeft hij dat ook. Wetende dat andere Joden zich helemaal niets konden veroorloven is dat zeer merkwaardig. Dat geldt ook voor de openlijke liefdesrelatie die hij weet op te bouwen en te onderhouden met Gita. Waarom mag hij dat terwijl anderen om het minste geringste worden vermoord??
En hoe bestaat het dat hij vrij eenvoudig aan chocola, worsten, ander voedsel en soms ook aan luxe-artikelen kan komen wetende dat er in heel Europa aan van alles gebrek is, vooral aan voedsel. Heel bijzonder. Of zouden de paar omwonenden van Auschwitz in een soort oase vol overvloed leven? Ik vind dat moeilijk voorstelbaar.
Vertaling en stijl
De vertaling is niet altijd goed. Ik beperk mij tot een paar voorbeelden. “Hij valt in een diepe, uitgeputte slaap.” Uitgeputte? “Nee, ik heb er alleen een glimps van opgevangen.” Glimps? Zinnen lopen niet altijd lekker, interpunctie had beter gekund.
Het ergste is de stijl. Natuurlijk is het vreselijk wat er zich allemaal heeft afgespeeld, maar het komt niet over als heel erg verschrikkelijk. Het is afstandelijk en het lijkt soms meer op een samenvatting voor het management in bulletpoints dan op een aangrijpend boek:
“Er klinkt een schot. Mannen krimpen ineen. Iemand valt neer. Lale kijkt in de richting waar het schot vandaan kwam.”
Of deze passage in de trein op weg naar Auschwitz:
“Er wordt geknokt. geschreeuwd. Lale kan niet zien wat er gebeurt, hij voelt de lichamen die tegen hem aan worden geduwd. Dan is het ineens stil. Even later klinken de woorden: ‘Je hebt hem vermoord.’
‘Mazzelaar,’ mompelt iemand.
Arme kerel.
Mijn leven is te goed om hier te eindigen.”
De tatoeëerder van Auschwitz zit vol met dit soort emotieloze beschrijvingen en / of kitsch van de slechtste soort.
Jammer. Een op zich veelbelovend onderwerp had een veel betere schrijver verdiend. Dit is rommel, gruwelproza.
Roman
HarperCollins
2019
Paperback
320
Karin de Haas
9789402710151
Ontdek meer van JKleest
Abonneer je om de nieuwste berichten in je inbox te ontvangen.