Meesterlijk!
Een nabrander. In 2022 had ik een flink aantal goede boeken gelezen, maar daarvan waren er maar een paar die ik tot de hoogtepunten wil rekenen. Op de valreep kwam daar toch nog een bij, een boek dat mij na voltooiing nog lange tijd heeft beziggehouden en dat eigenlijk nog steeds doet: De Meester en Margarita van Michail Boelgakov. Over dit wonderlijke boek is al zo veel gezegd en geschreven, nieuwe invalshoeken lijken mij niet meer mogelijk. Toch wil ik er wel iets over kwijt.
De ontstaansgeschiedenis
In het kort. Boelgakov begon vermoedelijk in 1928 aan dit boek. Het was de tijd van de grote zuiveringen onder Stalin. Zijn eerdere werk viel ten prooi aan de censuur en ook vele van zijn collega’s en ook journalisten verketterden het, want strijdig met het revolutionair ideaal. Het was kansloos dat De Meester en Margarita gezien de ontvangst van zijn voorgaande werk in deze vorm zou worden gepubliceerd. Hij vernietigde het manuscript, maar na een paar jaren pakte hij het toch weer op.
Een aantal van de gebeurtenissen waarmee hij in die jaren te maken heeft gehad, heeft hij wel verwerkt in de nieuwe versie. Dat betreft onderwerpen zoals de vernietiging van een boek en de liefde voor een vrouw die haar echtgenoot voor hem in de steek laat. Het boek is nooit helemaal voltooid. Hij heeft eraan gewerkt tot zijn dood in 1940. Gezien de complexe verhaallijnen en de intertekstualiteit zou het vermoedelijk nooit af zijn geraakt, er is altijd wel iets te verbeteren of aan te vullen.
Het heeft in zijn geboorteland tot 1966 geduurd voordat het in delen in het maandblad Moskva is gepubliceerd. Ook in dit geval pas nadat de censuur er flink de schaar in heeft gezet. Het werd toch een enorm succes: de 150.000 exemplaren waren binnen enkele uren uitverkocht. Volgens vele Russen is dit het beste boek ooit, het is de Bohemian Rhapsody van de top 2000: het staat vrijwel altijd bovenaan in de eindejaarsoverzichten.
Drie verhaallijnen
De Meester en Margarita bestaat uit drie verhaallijnen. De titel verwijst naar de liefdesgeschiedenis van De Meester (degene die gelijkenis vertoont met Boelgakov) en de getrouwde jongedame Margarita. De Meester is bezig met het verhaal van Pontius Pilatus, maar dat is door uitgeverijen geweigerd en hij is daardoor het slachtoffer van lastercampagnes.
De tweede verhaallijn is dat van Pontius Pilatus, een van de Bijbel afwijkende versie van diens geschiedenis, waarin de kruisiging van Jezus Christus centraal staat.
De derde verhaallijn krijgt de meeste ruimte en dat is om verschillende redenen begrijpelijk. Het is de lijn die centraal staat, wat daarin gebeurt heeft (uiteindelijk) grote invloed op hoe de andere verhaallijnen zich ontwikkelen. Het bevat wat mij betreft de hoogtepunten van De Meester en Margarita. Centraal staat Woland met zijn duivelse krachten en zijn bijna net zo duivelse assistenten: Fagot (voormalig koormeester), de geweldige (figuurlijk) en enorme (qua fysiek) kater Behemoth, de gewetenloze moordenaar Azazello, Abaddon en de heks Hella.
Dat satanische gezelschap maakt Moskou onveilig, doodt mensen, sloopt reputaties en gebouwen en meer van dat fraais. Het hoogtepunt van hun verblijf is het lentebal (zeg maar Walpurgisnacht, in het Engels Spring ball of the full moon). Geesten van criminelen in alle soorten en maten krijgen een nacht vrij uit hun helse krochten en zijn de gasten van Woland. Margarita krijgt het dringende verzoek om de gastvrouw uit te hangen in die macabere nacht, maar de beloning mag er zijn, waarna alle lijnen samenkomen en het boek naar het einde toewerkt.
Zonder twijfel een topboek!
Ondanks dat Boelgakov er lang over heeft gedaan om tot deze versie te komen kun je merken dat De Meester en Margarita nog een boek in ontwikkeling was. Zo zijn er wat losse eindjes. Neem bijvoorbeeld de heks Hella, die af en toe een prominente rol heeft. Terwijl het illustere gezelschap waarvan zij deel uitmaakt Moskou verlaat, lijkt zij in het niets te zijn opgelost.
Zo erg is dat niet. Het perfecte boek bestaat niet en zal vermoedelijk ook nooit bestaan. Het zijn schoonheidsfoutjes die niet storen en geen enkele negatieve invloed hebben op de charme van dit fascinerende boek.
De hoogtepunten? Er zijn er te veel om op te noemen. Ik pik er een paar uit. Aan het begin mengt Woland zich in een discussie tussen twee letterkundigen. Hij levert een niet voor gewone mensen te bevatten bewijs voor het bestaan van de duivel. Ter illustratie belooft Woland dat een van de twee die avond zijn hoofd zal verliezen. Dat zal ook gebeuren. Het is niet alleen die gebeurtenis zelf, het is vooral de nonchalante en tegelijk onontkoombare wijze waarop dat verloopt, dat tot de verbeelding spreekt.
Het eerder genoemde lentebal is een ander hoogtepunt dat niet onbenoemd mag blijven. Deze passage is misschien wel het beste van dit boek.
De toon waarop Boelgakov dit verhaal vertelt is precies raak. Nonchalance, humor, bitterheid, sarcasme, ironie en nog zo wat stijlfiguren komen allemaal aan bod, voor elke gebeurtenis slaat hij de juiste toon aan.
Ach, er is nog zo veel over te zeggen, maar ik rond maar af. De Meester en Margarita behoort onbetwist tot de beste boeken die ik heb gelezen en het is een van de weinige boeken die een plaats op mijn herleeslijst verdient, een prominente ook nog.
Links, met spoilers!:
DBNL: een prachtig, uitgebreid stuk over dit boek van de hand van Pieter de Nijs
Wikipedia: compacter, maar met verwijzingen naar allerlei publicaties, verwijzingen en kunstuitingen
Literatuur
Van Oorschot
Versie 2017
Hardcover
448
Marko Fondse, Aai Prins
9789028242555
Ontdek meer van JKleest
Abonneer je om de nieuwste berichten naar je e-mail te laten verzenden.
Geweldige recensie, Jan, van dit geweldige boek. Er bestaat geen twijfel over, een van de beste boeken uit de literatuurgeschiedenis.
Dank je! Ik ben het verder met je eens!
De meester en Margarita vond ik ook een geweldig boek, ik kreeg het van een lieve vriendin. We bespraken het in onze leesclub en iedereen was er heel positief over, een aanrader om te lezen. Een tip om ook eens te lezen en te bespreken is Het lied van ooievaar en dromedaris van Anjet Baantjer, een Nederlandse schrijfster. Groet en dank voor je mooie boekentips!
Anjet Daanje is de schrijfster van Het lied van ooievaar en dromedaris…
Het klinkt als een ingewikkeld boek; ik snap in elk geval weinig van de samenvatting. Maar jij kon het dus goed volgen?
Hoewel ik nooit deel heb uitgemaakt van een leesclub die elkaar ontmoet (dus niet de digitale, waarmee niets mis is trouwens) lijkt dit boek mij daarvoor perfect geschikt.
Aan de boeken van Anjet Daanje ben ik nog niet toegekomen (tijd en keuzes maken…), maar ze staan wel op mijn lijst.
Het is inderdaad best ingewikkeld. Ik had al wel wat voorkennis, ik kwam een artikel hierover tegen en een paar maanden geleden werd het besproken in de podcast BoekenFM. Dat heeft zeker geholpen, maar ik heb zo’n idee dat ik nog best wat heb gemist, vandaar ook de plek op mijn herleeslijst..